„A Whiter Shade of Pale” zespołu Procol Harum, wydane w 1967 roku, to utwór, który od ponad pół wieku fascynuje słuchaczy swoją tajemniczością i pięknem. Jest to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i wpływowych singli w historii muzyki, będący symbolem „Lata Miłości” i sprzedający się w ponad 10 milionach egzemplarzy na całym świecie. Niezwykła kompozycja, łącząca barokowe harmonie organów Hammonda z soulowym wokalem, a także surrealistyczne teksty, sprawiają, że piosenka wymyka się jednoznacznym interpretacjom.

Inspiracja do utworu narodziła się, gdy autor tekstów, Keith Reid, usłyszał na imprezie, jak ktoś powiedział do kobiety: „You've turned a whiter shade of pale” („Zrobiłaś się bledsza niż blada”). Ta fraza utkwiła mu w pamięci i stała się punktem wyjścia do stworzenia piosenki. Sam Reid w wywiadach podkreślał, że jego celem było wywołanie nastroju i bycie sugestywnym, a nie opowiedzenie prostej historii czy stworzenie logicznej narracji. Porównał proces pisania do układania puzzli, gdzie początkowa fraza jest jednym kawałkiem, a reszta tekstu jest dopasowywana, by stworzyć pełny obraz.

Warstwa muzyczna utworu, skomponowana przez Gary'ego Brookera, z kluczowym wkładem Matthew Fishera grającego na organach Hammonda, czerpie inspirację z twórczości Johanna Sebastiana Bacha, w szczególności z „Ari na strunie G” (z Suity Orkiestrowej nr 3) oraz kantaty „Wachet auf, ruft uns die Stimme” („Przebudźcie się, woła nas głos”). Sam Gary Brooker przyznał, że akordowa progresja w początkowych taktach utworu odzwierciedla Bachowską "Arię na strunie G", po czym ewoluuje w oryginalny sposób. Połączenie klasycznych motywów z bluesowym wokalem i rockowym instrumentarium było rewolucyjne jak na tamte czasy. Brooker wspominał, że czuł, iż piosenka jest wyjątkowa od samego początku.

Tekst rozpoczyna się od surrealistycznej sceny: „We skipped the light fandango / Turned cartwheels cross the floor”. Te obrazy sugerują beztroskie, może lekko chaotyczne tańce, possibly pod wpływem alkoholu lub innych używek. Uczucie „seasick” (choroby morskiej) może symbolizować zarówno fizyczne dolegliwości związane z upojeniem, jak i poczucie dezorientacji czy niepokoju w obliczu narastającej intensywności wydarzeń. Tłum wołający o „więcej” i „humming harder” pokój, którego „sufit odleciał”, potęgują wrażenie spirali absurdu i utraty kontroli.

Refren jest osią tekstu: „And so it was that later / As the miller told his tale / That her face, at first just ghostly / Turned a whiter shade of pale”. Odniesienie do „opowieści młynarza” (The Miller's Tale) z „Opowieści kanterberyjskich” Geoffreya Chaucera, klasycznego dzieła literatury angielskiej, dodaje utworowi głębi i intertekstualności. Jednak Keith Reid twierdził, że nigdy nie czytał Chaucera i że odniesienie to było nieświadome lub przypadkowe. Niezależnie od intencji autora, wielu interpretatorów postrzega ten fragment jako sugestię opowieści o romansie, zdradzie lub wydarzeniach o zabarwieniu erotycznym, podobnych do tych z Chaucerowskiej opowieści. Zblednięcie twarzy kobiety – „a whiter shade of pale” – jest centralnym motywem, który może symbolizować utratę niewinności, chorobę, strach, zmęczenie, a nawet śmierć lub koniec relacji. Niektórzy sugerują, że jest to opis kaca lub fizycznego objawu po intensywnym doświadczeniu.

Drugi wers rozwija tę enigmatyczną relację. Kobieta mówi, że „nie ma powodu” i „prawda jest oczywista”, ale narrator „wędrował przez swoje karty do gry” i nie chciał jej pozwolić być „jedną z szesnastu westalek / Które wyruszały na wybrzeże”. Westalki były kapłankami bogini Westy w starożytnym Rzymie, symbolizującymi czystość i dziewictwo. Odmowa narratora, by pozwolić jej być jedną z nich, może sugerować intymne spotkanie, w którym kobieta traci swoją „dziewiczość” lub niewinność w symbolicznym sensie. Metafora „karty do gry” może oznaczać rozmyślania nad losem, przewidywanie konsekwencji lub próbę zrozumienia sytuacji. Pomimo otwartych oczu, narrator czuje, że „mogły być równie dobrze zamknięte”, co świadczy o jego wewnętrznym zamęcie, zaprzeczeniu lub niemożności przetworzenia rzeczywistości.

W trzecim wersie, często pomijanym w radiowych wersjach, narrator kontynuuje morskie metafory: „She said, I'm home on shore leave / Though in truth we were at sea”. To zdanie wzmacnia poczucie iluzji i braku zakotwiczenia. Próbuje on zmusić ją do zgody, że jest „syreną, która zabrała Neptuna na przejażdżkę” – co może być próbą obarczenia jej odpowiedzialnością, przypisania jej uwodzicielskiej mocy. Jednak jej smutny uśmiech niweczy jego złość, pozostawiając go w poczuciu bezradności.

Ostatni, również rzadko słyszany wers, to seria paradoksów: „If music be the food of love / Then laughter is its queen / And likewise if behind is in front / Then dirt in truth is clean”. Te awangardowe, niemal nonsensowne stwierdzenia odzwierciedlają stan dezorientacji i zakłócenia percepcji, być może pod wpływem silnych emocji lub substancji psychoaktywnych, co jest częstą interpretacją utworu. Usta narratora, które „niczym karton / Zdawały się przesunąć prosto przez jego głowę”, oraz „crash-dived straightway quickly / And attacked the ocean bed” to potężne obrazy utraty kontroli, załamania i pogrążenia się w głębinach nieświadomości lub rozpaczy.

„A Whiter Shade of Pale” to utwór, który wywołał również spór sądowy o autorstwo. Początkowo za kompozytorów uznano Gary'ego Brookera (muzyka) i Keitha Reida (teksty). Jednak w 2005 roku organista Matthew Fisher pozwał ich, twierdząc, że to on skomponował charakterystyczną partię organową, która jest tak integralną częścią utworu. Po długiej batalii prawnej, w 2009 roku Izba Lordów orzekła na korzyść Fishera, przyznając mu 40% przyszłych tantiem, uznając jego wkład w muzykę za znaczący. Sam Fisher podkreślał, że chodziło mu głównie o uznanie jego pracy, a nie o pieniądze.

Ta zagadkowa kompozycja Procol Harum, z jej melancholijnym tonem, bogatą aranżacją i niejednoznacznymi słowami, pozostaje ponadczasowym klasykiem, który wciąż intryguje i inspiruje. Nie oferuje łatwych odpowiedzi, lecz zaprasza słuchacza do własnej interpretacji, co jest kluczem do jej nieustającej popularności i głębokiego wpływu na kulturę. Jak powiedział Gary Brooker, ludzie mogą nie wiedzieć, o czym dokładnie jest piosenka, ale jej nastrój i sens i tak do nich trafiają.