Interpretacja Scentless Apprentice - Nirvana

Piosenka „Scentless Apprentice” Nirvany, drugi utwór z ich ostatniego studyjnego albumu In Utero z 1993 roku, stanowi fascynującą, mroczną i intensywną interpretację ulubionej powieści Kurta Cobaina: Pachnidło Patricka Süskinda. Cobain wielokrotnie powtarzał, że przeczytał tę książkę „około dziesięciu razy” i nie mógł przestać do niej wracać, uznając ją za tak bardzo wciągającą, że towarzyszyła mu niemal wszędzie. Co ciekawe, w wywiadzie z 1993 roku dla Much Music TV Cobain wyznał, że to był „pierwszy i jedyny raz”, kiedy wykorzystał istniejącą historię jako inspirację do piosenki, choć wcześniej unikał tego typu zabiegów, tłumacząc, że „kończą mu się pomysły”.

Tekst utworu wiernie oddaje kluczowe motywy powieści, koncentrując się na historii Jeana-Baptiste’a Grenouille’a – bohatera urodzonego w XVIII-wiecznej Francji, który posiadał niezwykle wyostrzony węch, ale sam był pozbawiony jakiegokolwiek własnego zapachu. Już pierwsze wersy, „Like most babies smell like butter / His smell smelled like no other / He was born scentless and senseless / He was born a scentless apprentice” („Jak większość dzieci pachnie masłem / Jego zapach nie przypominał żadnego innego / Urodził się bezwonny i bezmyślny / Urodził się jako pozbawiony zapachu uczeń”), bezpośrednio nawiązują do momentu, w którym nianka w powieści opisuje zapach niemowląt jako „świeże masło” i wyraża swoje przerażenie brakiem zapachu u Grenouille’a, co sprawia, że odmawia dalszej opieki nad nim. Ten pierwotny brak zapachu czyni go odrzutkiem od samego początku życia, co symbolizuje alienację i niezrozumienie.

Refren „Go away - get away, get away, get a-way” („Odejdź - zmykaj, zmykaj, zmykaj”) jest przenikliwym krzykiem odrzucenia i odzwierciedla zarówno doświadczenia Grenouille’a, który odczuwał odrazę do ludzi i pragnął uciec od ich zapachów, jak i prawdopodobnie osobiste uczucia Cobaina dotyczące presji sławy i społecznej izolacji. Linia „Every wet nurse refused to feed him” („Każda mamka odmówiła karmienia go”) podkreśla motyw porzucenia i pierwotnej nieakceptacji. Z kolei fragment „Electrolytes smell like semen” („Elektrolity pachną jak nasienie”) to dosadny i groteskowy obraz, który oddaje nadzwyczajną zdolność węchu Grenouille’a do wychwytywania nawet najbardziej intymnych i odrażających zapachów ludzkiego ciała. W rozmowie z Erikiem Ehm Cobain żartobliwie wspominał, że książka sprawiła, że „chciał odciąć sobie nos”, ponieważ był hipochondrykiem i to na niego wpływało.

Dalsze wersy, takie jak „I promise not to sell your perfumed secrets / There are countless formulas for pressing flowers” („Obiecuję nie sprzedawać twoich perfumowanych sekretów / Istnieje niezliczona ilość receptur na wyciskanie kwiatów”), odnoszą się do jego nauki u mistrza perfumiarstwa i obsesyjnego dążenia do tworzenia idealnych zapachów. Można to również interpretować jako krytykę komercjalizacji i powierzchowności – próbę skrywania prawdziwej tożsamości pod maską „perfumowanych sekretów”.

Kulminacyjna część utworu, „I lie in the soil and fertilize mushrooms / Leaking out gas fumes are made into perfume / You cant fire me because I quit / Throw me in the fire and wont throw a fit”, jest szczególnie przejmująca. Nawiązuje do śmierci, przemiany i defiancji. W powieści Grenouille ostatecznie zostaje rozerwany na kawałki przez tłum, którego uwiódł stworzonym przez siebie perfumami, a jego ciało zostaje skonsumowane. Słowa Cobaina o leżeniu w ziemi i nawożeniu grzybów mogą odzwierciedlać motyw rozkładu, a „wyciekające opary gazu przerabiane na perfumy” sugerują paradoksalną transformację czegoś odrzucającego w coś pożądanego – być może metaforę tego, jak Cobain czuł, że jego własne „wewnętrzne smrody” (problemy osobiste, uzależnienia) były przekształcane w „perfumy” sławy i akceptacji, mimo jego wewnętrznej odrazy do tego procesu.

Linia „You can't fire me because I quit” („Nie możesz mnie zwolnić, bo odchodzę”) jest jedną z najbardziej uderzających w tekście i głęboko poruszyła Dave’a Grohla. Może symbolizować pragnienie kontroli nad własnym losem, defiancję wobec systemu czy też uprzedzenie odejścia zanim zostanie się odrzuconym. W kontekście późniejszych wydarzeń w życiu Cobaina, nabiera ona tragicznego znaczenia, odzwierciedlając jego walkę z przemysłem muzycznym i poczucie pułapki, z której ostatecznie sam się „zwolnił”. Ostatnie wersy „Throw me in the fire and won't throw a fit” („Wrzućcie mnie w ogień, a nie zrobię sceny”) dodatkowo wzmacniają to poczucie rezygnacji i fatalizmu, a także nawiązują do pożądanej przez Cobaina kremacji.

Co do samej kompozycji, ciekawostką jest, że główny riff gitarowy „Scentless Apprentice” został stworzony przez Dave’a Grohla, a nie Kurta Cobaina, co jest rzadkością w dorobku Nirvany. Cobain początkowo uważał go za „klasyczny riff grunge’owy” i był niechętny do rozwijania go, ale ostatecznie zdecydował się napisać do niego piosenkę, aby Grohl poczuł się lepiej. Wszyscy trzej członkowie zespołu – Cobain, Grohl i Krist Novoselic – są wymienieni jako autorzy utworu, co czyni go jednym z niewielu w ich katalogu z taką wspólną adnotacją. Nagranie odbyło się w lutym 1993 roku w Pachyderm Studios pod okiem producenta Steve’a Albiniego.

„Scentless Apprentice” to zatem nie tylko brutalne, dźwiękowe i tekstowe przeniesienie literackiej inspiracji, ale także głębokie zanurzenie w tematykę alienacji, odrzucenia i poszukiwania tożsamości w świecie, który często odrzuca to, co inne. Jest to piosenka, która doskonale oddaje mroczną atmosferę powieści Süskinda i jednocześnie rezonuje z osobistymi demonami i defiancją Kurta Cobaina.