Interpretacja The Man Who Sold The World - David Bowie

"The Man Who Sold The World" Davida Bowiego to utwór, który od dziesięcioleci intryguje słuchaczy swoją enigmatyczną narracją i niesamowitą atmosferą. Wydany w 1970 roku w Stanach Zjednoczonych (a w kwietniu 1971 w Wielkiej Brytanii) jako tytułowy utwór z jego trzeciego albumu, początkowo przeszedł bez większego echa, nie będąc nawet wydanym jako singiel. Dopiero covery, zwłaszcza ten dokonany przez szkocką piosenkarkę Lulu w 1974 roku, a później przez Nirvanę w 1993 roku w ramach MTV Unplugged, sprawiły, że piosenka zyskała status kultowy i trafiła do szerszej świadomości publicznej. Bowie był zresztą zadowolony z interpretacji Cobaina, stwierdzając, że był "po prostu wstrząśnięty", gdy dowiedział się, że Kurt Cobain lubi jego twórczość, i że zawsze chciał z nim porozmawiać o jego motywach, ponieważ wykonanie Nirvany było "dobrą, prostą interpretacją i brzmiało jakoś bardzo szczerze". Z humorem wspominał jednak, jak młodsi fani podchodzili do niego po koncertach, mówiąc: "Fajnie, że grasz piosenkę Nirvany", na co Bowie ripostował w myślach: "Pieprzyć cię, mały gówniarzu!".

Tekst piosenki rozpoczyna się od tajemniczego spotkania: „We passed upon the stair, we spoke of was and when / Although I wasn't there, he said I was his friend” (Minęliśmy się na schodach, rozmawialiśmy o tym, co było i kiedy / Chociaż mnie tam nie było, powiedział, że jestem jego przyjacielem). Już pierwsze wersy wprowadzają element paradoksu i zamieszania tożsamościowego. Narrator jest zdziwiony, słysząc to wyznanie, ponieważ myślał, że "spotkana" osoba zmarła samotnie dawno temu: „I thought you died alone, a long long time ago”. Refren odpowiada na to stwierdzenie, z niemal szeptanym poczuciem samozadowolenia: „Oh no, not me / I never lost control / You're face to face / With The Man Who Sold The World” (Och nie, nie ja / Nigdy nie straciłem kontroli / Stoisz twarzą w twarz / Z Człowiekiem, który sprzedał świat). To spotkanie ze sobą samym, z utraconą lub zapomnianą częścią własnej osobowości, jest jedną z głównych interpretacji utworu.

Sam David Bowie w programie radiowym BBC Radio 1 "ChangesNowBowie" w 1997 roku wyjaśnił, że piosenka "The Man Who Sold The World" to dla niego „uosobienie tego, jak się czujesz, kiedy jesteś młody, kiedy wiesz, że jest w tobie jakaś część, której jeszcze tak naprawdę nie poskładałeś. Masz to wielkie poszukiwanie, tę wielką potrzebę, by dowiedzieć się, kim naprawdę jesteś”. Ta refleksja idealnie oddaje uczucie zagubienia i dążenia do samopoznania. Inspiracją dla lirycznej warstwy utworu był między innymi wiersz Williama Hughesa Mearnsa z 1899 roku, zatytułowany "Antigonish", znany również jako "The Man Who Wasn't There" (Człowiek, którego nie było). Ten fakt dodaje kontekstu do poetyckiego dualizmu obecnego w tekście Bowiego.

Druga zwrotka kontynuuje ten introspekcyjny monolog: „I laughed and shook his hand, and made my way back home / I searched for form and land, for years and years I roamed” (Zaśmiałem się i uścisnąłem mu dłoń, i wróciłem do domu / Szukałem formy i ziemi, przez lata wędrowałem). Narrator wędruje, poszukując swojego miejsca i tożsamości. Obserwuje miliony ludzi, dochodząc do wniosku: „We must have died alone, a long long time ago” (Musieliśmy umrzeć samotnie, dawno temu). To uogólnienie sugeruje, że problem utraty siebie i alienacji nie dotyczy tylko narratora, ale jest uniwersalnym ludzkim doświadczeniem, a być może odnosi się do utraty marzeń i tożsamości, gdy stajemy się dorośli. Refren powtarza, choć z lekką modyfikacją: „Who knows? Not me / We never lost control / You're face to face / With the man who sold the world”. Zmiana z „I never lost control” na „We never lost control” potęguje poczucie, że spotkanie z „człowiekiem, który sprzedał świat” jest zbiorową konfrontacją.

W warstwie muzycznej, utwór „The Man Who Sold The World” stanowił znaczące odejście od wcześniejszych, bardziej folkowych brzmień Bowiego. To właśnie na tym albumie artysta zwrócił się w stronę hard rocka i rocka psychodelicznego, a jego teksty stały się znacznie mroczniejsze, eksplorując tematy szaleństwa, religii, technologii i wojny. Charakterystyczny, „kolisty” riff gitarowy Micka Ronsona, bas Tony'ego Viscontiego, perkusja Woody'ego Woodmanseya i syntezator Mooga Ralpha Mace'a tworzą nawiedzającą i niepokojącą atmosferę. Co ciekawe, Bowie napisał tekst do tej piosenki w pośpiechu, w poczekalni studia nagraniowego, podczas gdy Visconti czekał w reżyserce na nagranie wokalu. Visconti wspomniał nawet o tym jako o początku nowego stylu pisania Bowiego – „Nie zawracam sobie głowy, dopóki nie muszę”.

Tytułowy „człowiek, który sprzedał świat” może być metaforą samego Bowiego, który wchodząc w świat sławy, mógł czuć, że sprzedaje swoją prywatność i kontrolę nad własnym życiem. Inne interpretacje sugerują, że chodzi o sprzedaż samego siebie w sensie utraty autentyczności, a nawet „oszukania świata” (zgodnie z mniej typowym znaczeniem czasownika "to sell" w języku angielskim, oznaczającym też oszukać czy zwieść). Niezależnie od konkretnej interpretacji, piosenka pozostaje głębokim studium tożsamości, alienacji i wiecznego poszukiwania siebie, co czyni ją jednym z najbardziej fascynujących i ponadczasowych dzieł w dorobku Davida Bowiego.