Interpretacja Zajko Kokorajko (Arap) - Ludowa macedońska

Zajko Kokorajko (Arap) to klasyczna macedońska pieśń ludowa, która w humorystyczny i alegoryczny sposób opowiada historię zająca-dandysa, jego przygotowań do ślubu i ostatecznego odwrotu. Utwór jest satyrą na pychę, próżność i ślepe podążanie za konwenansami, a jego bohater, Zajko Kokorajko – imię, które już samo w sobie sugeruje zadufanie i buńczuczność – staje się uosobieniem tych cech.

Pieśń rozpoczyna się od przedstawienia Zajki Kokorajko, który postanawia się ożenić, stając się "serbezliją", czyli kimś swobodnym, odważnym, ale też lekkomyślnym. Zając starannie przygotowuje się do roli pana młodego: "Si natresl gaki, uperčil mustaki / Nagrnal džamadan, kapa piskulija". Zakłada spodnie, zawija wąsy, narzuca dżamadan (rodzaj haftowanej kamizelki) i czapkę z pomponem. To dokładne opisanie stroju podkreśla jego próżność i chęć zaprezentowania się w jak najlepszym świetle, jako prawdziwy "Tokmo mladožena!" – wzorowy pan młody. Ten fragment pieśni, podobnie jak wiele innych macedońskich utworów ludowych, czerpie z bogatej tradycji opisywania strojów i obyczajów, często z nutą ironii.

Kolejne zwrotki wprowadzają element komiczny i groteskowy, gdy Zajko zaręcza się z "liną udovicą" – sprytną wdową. Opis przyszłej panny młodej jest równie barwny, co dwuznaczny: "Kitka na kitena, maza razmalžena / Posnata džimrika, svetska izposlica". Jest ona „strojna i wystrojona”, „rozpieszczona”, ale także „wyschniętą figą” i „światową oszustką”. Już tu słuchacz jest ostrzegany przed pozorami i skrywaną naturą wdowy. Satyra nasila się w opisie zaproszonych gości weselnych, którzy są zwierzętami, a każde z nich pełni rolę w absurdalnym orszaku: niedźwiedzica jest rzeźniczką ("Mečka mesarija"), wilczyca druhną ("Vučica kumica"), żaba gra na zurnie ("Žaba zurladžika"), jeż na tapanie ("Ežo tupandžija"), baran jest szermierzem ("Oven espadžija"), a murdžo (czarnowłosy mężczyzna, często oznaczający Maura lub kogoś egzotycznego, tu symbolizowany przez kruka) jest posłańcem ("Murdžo aberdžija"). Ten zwierzęcy korowód podkreśla humor pieśni i jej surrealistyczny charakter, typowy dla wielu ludowych opowieści, gdzie zwierzęta przejmują ludzkie role, aby skomentować społeczne zachowania.

Punktem zwrotnym jest podróż Zajki przez Soluńskie pole ("niz Solunsko pole") do swojej przyszłej małżonki. Zamiast eleganckiej, choć „sprytnej” wdowy, zastaje "kvačko so pilinja" – kurę z pisklętami. To „cudne cudo” ("čudno čudo") całkowicie burzy jego wizję. Kura z pisklętami, opisana jako "teška miradžika" (ciężka posagowa) i "lički za nevesta" (ładna na pannę młodą, co w kontekście kury jest ironią), jest dla Zajki szokiem. Odkrycie to jest kluczowe dla wymowy utworu. Może symbolizować zdemaskowanie fałszywych obietnic, złudzeń miłosnych, lub po prostu brutalne zderzenie z rzeczywistością. Dla Zajki, który pragnął efektownego, konwencjonalnego małżeństwa, widok kury z potomstwem jest zbyt daleki od jego wyobrażeń o eleganckiej partnerce.

Zajko, przerażony i rozczarowany, "letna nazad na tragovi" – ucieka, wracając po swoich śladach. W drodze powrotnej napotyka kolejną przeszkodę – "do dva-tri lovdžiji" (dwóch, trzech myśliwych) z "puški sačmaliji" (strzelbami na śrut) i psami myśliwskimi ("'Rti em zagari"). To realne zagrożenie doprowadza go do całkowitej rezygnacji z jego próżnego image'u. W panice "Si iskinal gaki, razmrsil mustaki / Iskinal džamadan" – rwie spodnie, rozczochruje wąsy, rozdziera dżamadan, krzycząc "Nesum mladožena!" – „Nie jestem panem młodym!”. Scena ta symbolizuje ostateczny upadek Zajki jako dandysa i pana młodego, a także jego ucieczkę przed konsekwencjami własnych, pochopnych decyzji. Odarcie z atrybutów elegancji jest symbolicznym odrzuceniem całej otoczki, którą Zajko wokół siebie stworzył. Jest to gorzka lekcja pokory, przypominająca o tym, że pozory często mylą, a prawdziwa natura bywa ukryta pod warstwami fałszu.

Tytułowa fraza „Arap” w kontekście pieśni ludowych Macedonii i Bałkanów może mieć kilka znaczeń. Często „Arap” odnosi się do postaci o ciemnej karnacji, egzotycznej, a niekiedy kojarzonej z pychą, lub nawet z istotą demonologiczną, symbolizującą coś niebezpiecznego lub kuszącego. W tym utworze, obok „Kokorajko”, może wzmacniać ideę pysznego, nieco obcego bohatera, który ostatecznie zostaje upokorzony. Jest to również element szerszej bałkańskiej tradycji ludowej, w której „Arap” bywał postacią z jarmarcznych przedstawień, często ubrany w strój podkreślający jego odmienność i jednocześnie komiczny.

Zajko Kokorajko jest więc nie tylko zabawną opowieścią, ale także przypowieścią o pułapkach próżności i fałszywych wyobrażeń o miłości i małżeństwie. Jej ponadczasowe przesłanie, połączone z melodyjnością i dowcipem, sprawia, że jest to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i lubianych utworów w macedońskim folklorze, często wykonywany przez liczne zespoły i śpiewaków, zarówno w tradycyjnych, jak i nowoczesnych aranżacjach. Pieśń ta, przekazywana z pokolenia na pokolenie, nadal bawi i uczy, pozostając ważnym elementem dziedzictwa kulturowego Macedonii.