Interpretacja Песня о товарище Сталине - Kommunizm

Utwór „Песня о товарище Сталине” w wykonaniu rosyjskiego kolektywu Kommunizm stanowi fascynujący przykład muzycznej rekontekstualizacji i głębokiej ironii, którą można interpretować na wielu poziomach. Na pierwszy rzut oka, tekst piosenki, stworzony pierwotnie w 1935 roku przez dagestańskiego poetę Suleymana Stalskiego i przetłumaczony z lezgińskiego przez Effendi Kapieva, jest klasycznym przykładem stalinowskiej propagandy. Słowa te, przepełnione hagiograficznym kultem jednostki, malują obraz Józefa Stalina jako wszechpotężnego, wszechwiedzącego i benevolentnego przywódcy, niczym boskiej postaci prowadzącej naród ku świetlanej przyszłości.

Już pierwsze strofy utworu: „Живое двигая вперёд, / Могучих партия ведёт: / Шагает трудовой народ, / И ты их знамя, Сталин!” – ustanawiają Stalina jako motor napędowy i ucieleśnienie postępu, symbol i przewodnika ludu pracującego. To idealizowanie kontynuowane jest w kolejnych wersach, gdzie przywódca jawi się jako „dla wszystkich pracujących, jak światło, / Płoniesz od młodzieńczych lat, / Prowadząc tam, gdzie nie ma zmartwień. / Gdzie jest tylko radość, Stalin!”. Jest on wieczną latarnią nadziei, wskazującą drogę do utopijnego świata wolnego od trosk i pełnego szczęścia. Propagandowy charakter tych słów idealnie wpisuje się w estetykę socrealizmu, oficjalnego stylu artystycznego ZSRR, który miał za zadanie przedstawiać życie radzieckie w zidealizowany sposób, celebrując postęp i zbiorową pracę. Tego typu twórczość miała ujednolicić społeczeństwo wokół komunistycznych ideałów, budując kult jednostki wokół Lenina i Stalina, przedstawiając ich jako nieomylnych przewodników i bohaterów.

Jednak to, co czyni interpretację Kommunizmu tak intrygującą, to jej kontekst. Zespół, będący konceptualnym projektem założonym w 1988 roku przez Jegora Letowa, Konstantina Riabinowa i Olega Sudakowa (znanych z Grażdanskiej Oborony), słynął z eksperymentalnego rocka, noise’u i art punku, a także z prowokacyjnego podejścia do radzieckiego dziedzictwa. Kluczowym elementem ich wersji jest warstwa muzyczna. Zamiast patetycznego, socrealistycznego podkładu, Kommunizm wykorzystuje popuri z dwóch zachodnich piosenek popowych: „I'd Like To Teach The World To Sing” (znanej z reklamy Coca-Coli) i „Beg, Steal Or Borrow”, wykonanych przez Orkiestrę Jamesa Lasta. Ta muzyka, nagrana na radzieckiej płycie „Melody and Rhythms (III)” z 1975 roku, była w ZSRR uważana za „burżuazyjną”, ale nieszkodliwą rozrywkę.

To zestawienie – panegirycznych, stalinowskich, ideologicznie sztywnych tekstów z radosną, wręcz naiwną, zachodnią muzyką pop – tworzy potężne wrażenie dysonansu poznawczego i ironii. Nie jest to proste poparcie dla stalinizmu, lecz raczej prześmiewcze i krytyczne ponowne umiejscowienie propagandowego materiału. Kommunizm dekonstruuje gloryfikację Stalina, ukazując jej absurdalność poprzez nadmierne uwydatnienie jej patosu i zestawienie go z czymś całkowicie nieprzystającym. Jak zauważył jeden z komentujących, „Letov otworzył post-ironię w kraju”, co doskonale oddaje intencję zespołu. Ich twórczość często balansowała na granicy szczerości i satyry, zmuszając słuchacza do kwestionowania własnych przekonań i percepcji.

Same polityczne poglądy Jegora Letowa były złożone i ewoluujące. Chociaż wczesne lata jego kariery naznaczone były jawnym antysowietyzmem, w latach 90. wyrażał on pewien rodzaj patriotyzmu wobec idei Związku Radzieckiego, a nie nowej Rosji. Deklarował się jako anarchista, odrzucający wszelką władzę państwową, choć skłaniał się ku lewicowemu anarcho-komunizmowi. W wywiadzie z 1994 roku Letow mówił o „narodowym komunizmie” i stwierdził, że praktyka historyczna ich nie obchodzi, ponieważ wcześniejsze próby rewolucji komunistycznej zakończyły się niepowodzeniem, a on sam dąży do „nowej rewolucji”, w której „nacjonaliści i radykalni komuniści” się zjednoczą. Ta wypowiedź ujawnia jego wysoce idiosynkratyczne i prowokacyjne podejście do ideologii, gdzie „komuniści i faszyści” mogą być postrzegani jako „siły światła”.

W tym kontekście, „Песня o товарище Сталине” nie jest hołdem, lecz raczej artystycznym komentarzem na temat manipulacyjnej mocy propagandy i jej pustki, kiedy zostanie pozbawiona swojego oryginalnego, groźnego kontekstu i ubrana w radosny, błahy dźwięk. Zespół Kommunizm wykorzystuje nadmiar i groteskę do obnażenia pustosłowia i fałszu, które stały się znakiem rozpoznawczym totalitarnego kultu jednostki. Piosenka staje się wówczas nie tyle o Stalinie, ile o naturze propagandy samej w sobie, o tym, jak łatwo ideologia może być sprowadzona do formy, nawet jeśli treści pozostają niezmienione. Jest to inteligentne i wyrafinowane dzieło, które w przewrotny sposób zmusza do refleksji nad historią i naturą władzy.