Interpretacja Do góry nogami - Genowefa Pigwa

Piosenka "Do góry nogami" autorstwa Genowefy Pigwy, kultowej postaci polskiego kabaretu, stworzonej i odgrywanej przez Bronisława Opałkę, stanowi barwny i przewrotny komentarz do zmieniającej się rzeczywistości społecznej i politycznej Polski, zwłaszcza na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. Genowefa Pigwa, wiejska kobieta z fikcyjnej miejscowości Napierstków w Kieleckiem, ubrana w charakterystyczną zapaskę i chustkę na głowie, stała się symbolem ludowego, ale niezwykle trafnego spojrzenia na absurdy życia publicznego. Jej dowcipne monologi i piosenki z humorem wyśmiewały polskie przywary, a także wnikliwie komentowały wydarzenia, często te polityczne.

Utwór rozpoczyna się od westchnienia "O Matko jedyno!", wyrażającego zdziwienie i rezygnację wobec świata, w którym "Wszystko do góry nogami!". To kluczowe sformułowanie, powtarzane w piosence kilkakrotnie, staje się metaforą dla chaosu wartości i zasad panujących w społeczeństwie. Artystka z charakterystycznym dla niej, modulowanym głosem i wiejską gwarą, przetykaną głośnym śmiechem, maluje obraz rzeczywistości, w której tradycyjne wartości uległy przewartościowaniu.

W piosence pojawia się wspomnienie matczynej rady: "Ucz się czytać, pisać, ucz się wyrobienia / Bo gdy człowiek ciemny jak w kominie sadza / Nie dla niego luksus, nie dla niego władza". Ta strofa odzwierciedla tradycyjne przekonanie o roli edukacji jako drogi do awansu społecznego i lepszego życia. Jednakże, puenta refrenu z impetem demaskuje hipokryzję i korupcję: "Nie pójdzie do góry, do góry / Kto nie ma matury, matury / Ale kto niegłupi / Niech ją sobie kupi". Ten sarkastyczny zwrot jest bezpośrednim odniesieniem do patologii w systemie edukacji i do możliwości nabywania dyplomów, co było niestety zjawiskiem znanym w Polsce, szczególnie w okresie transformacji ustrojowej. Refren ten, powtarzany wielokrotnie, staje się gorzkim mottem piosenki, podkreślającym, że oficjalne zasady często rozmijają się z rzeczywistością.

Dalsze wersy wzmacniają ten obraz upadku wartości. Genowefa Pigwa z goryczą zauważa, że "Doktór bidę klepie, dziwka się dorabia!", co symbolizuje odwrócenie porządku, w którym praca intelektualna i poświęcenie dla społeczeństwa (lekarz) są niedoceniane, podczas gdy moralnie dwuznaczne zawody przynoszą zyski. Krytyce poddani są również nauczyciele, których sytuacja w szkole jest "gorzej jak w szpitalu", chyba że jest się "chemikiem i kręci z Royalu" – co może sugerować nielegalne, lukratywne zajęcia, być może związane z przemytem lub produkcją nielegalnego alkoholu, nawiązując do potocznego użycia słowa "kręcić" w kontekście nieuczciwych interesów.

Kulminacyjnym punktem satyry jest autoironiczne wyznanie samej Genowefy: "Nie będę się chwalić, że zrobiłam lepiej: / Matki-m nie słuchała i bidy nie klepię! / I niech mnie postawią za przykład jak świecę: / W szkole byłam słaba - lepsza w polityce!". Te słowa to swoisty manifest cynizmu, w którym bohaterka, niechlubnie, ale otwarcie przyznaje, że sukces osiągnęła, ignorując tradycyjne nauki i odnajdując się w świecie polityki, gdzie brak wykształcenia czy "wyrobienia" nie stanowi przeszkody. To zjadliwy komentarz do ówczesnej sceny politycznej, w której spryt, a nie kompetencje, często decydowały o karierze.

Charakterystyczne dla twórczości Bronisława Opałki, a co za tym idzie Genowefy Pigwy, jest osadzenie humoru w ludowej, wiejskiej gwarze, co dodawało autentyczności i przystępności jej przekazowi. Piosenka "Do góry nogami" ukazała się na albumie o tym samym tytule w 1996 roku, a za aranżację wielu utworów na tej kasecie odpowiadał Jacek Łągwa, znany później z zespołu Ich Troje. Twórczość Genowefy Pigwy cieszyła się największą popularnością na przełomie lat 80. i 90.. Sam Bronisław Opałko, wcielając się w tę postać, nie tylko bawił, ale także zmuszał do refleksji nad przemianami zachodzącymi w Polsce, często w sposób, który ignorował cenzurę i poruszał tematy tabu. Piosenka "Do góry nogami" pozostaje trafnym i ponadczasowym obrazem moralnego zamętu, w którym wartości i hierarchie społeczne wydają się być postawione... właśnie do góry nogami.