Interpretacja Firth of Fifth - Genesis

'Firth of Fifth' zespołu Genesis, wydany w 1973 roku na albumie Selling England by the Pound, to jeden z najbardziej ikonicznych utworów w historii rocka progresywnego, celebrowany za swoją złożoną strukturę i mistrzowskie wykonanie instrumentalne. Chociaż wszystkie kompozycje z tego albumu są przypisywane całemu zespołowi, głównym twórcą muzyki do "Firth of Fifth" był klawiszowiec Tony Banks. Co ciekawe, Banks pierwotnie zaproponował ten utwór już podczas sesji nagraniowych do poprzedniego albumu, Foxtrot (1972), ale został on wówczas odrzucony. Przearanżowany i dopracowany, znalazł się na Selling England by the Pound, zyskując status arcydzieła.

Tytuł piosenki sam w sobie jest grą słów, typową dla wczesnej twórczości Genesis. Nawiązuje do rzeki Forth w Szkocji i jej lejkowatego ujścia do morza, znanego jako Firth of Forth. Zastąpienie "Forth" (czwarty) przez "Fifth" (piąty) jest żartobliwym zabiegiem, który Banks określił jako "trochę pretensjonalny", ale jednocześnie "zabawny" i "całkowicie nieprzetłumaczalny" na inne języki, co nadaje mu głębsze, choć niezamierzone, znaczenie. Peter Gabriel opowiadał kiedyś na scenie historię, że "Firth" pochodzi od Szkota, który zatrzymuje się przy piątym ciele umarłych, próbującym wydobyć wodę.

Tekst piosenki, choć często interpretowany jako głęboki i poetycki, przez samego Tony'ego Banksa został oceniony krytycznie. Banks stwierdził, że "jest to jeden z najgorszych tekstów, jakie napisałem", dodając, że "po prostu zupełnie się on nie broni". Wspominał, że tworzył go wspólnie z Mike'em Rutherfordem, początkowo opierając się na idei rzeki, która następnie "trochę wciągnęła [go] w kosmos" i sam "nie do końca wie, gdzie skończył". Pomimo tej autokrytyki, słowa utworu doskonale wpisują się w symfoniczny rozmach kompozycji.

Pierwsze wersy, "The path is clear / Though no eyes can see / The course laid down long before." (Ścieżka jest jasna / Choć żadne oczy jej nie widzą / Kurs wyznaczony dawno temu.), od razu wprowadzają w motyw przeznaczenia i nieuchronności. Ludzkość jest tu przedstawiona jako "sheep remain inside their pen, / Though many times they've seen the way to leave." (owce pozostające w zagrodzie, / Choć wiele razy widziały drogę wyjścia.). To obraz bierności i ignorancji wobec wolności lub prawdy, sugerujący, że ludzie często wybierają bezpieczeństwo zniewolenia zamiast ryzyka odkrywania. Motyw ten jest powtórzony w ostatniej zwrotce: "And so with gods and men / The sheep remain inside their pen, / Until the Shepherd leads his flock away." (I tak z bogami i ludźmi / Owce pozostają w swojej zagrodzie, / Aż Pasterz nie wyprowadzi swojego stada.). Może to symbolizować oczekiwanie na zewnętrzną siłę, która wskaże drogę, lub niezdolność do samodzielnego działania.

Kolejne fragmenty opisują majestatycznego jeźdźca, przemierzającego świat obojętnych ludzi, którzy podziwiają powierzchowne piękno natury – "The trees, the sky, the lily fair," – nie dostrzegając "The scene of death is lying just below." (Scena śmierci leży dokładnie poniżej.). To mocna metafora ludzkiej ślepoty na ciemniejszą stronę egzystencji, ukrytą pod iluzoryczną idyllą. Obraz "The mountain cuts off the town from view, / Like a cancer growth is removed by skill." (Góra odcina miasto od widoku, / Precyzyjnie usuwana jak powiększony rak,) jest niepokojący, sugerując celowe ukrycie lub usunięcie niewygodnej prawdy, aby zachować pozory. Wodospad, madrygał, morze śródlądowe i symfonia to potężne, niemal boskie przejawy natury, które kontrastują z małością i ignorancją człowieka.

Odwołania do mitologii, takie jak "Undinal songs / Urge the sailors on / Till lured by the sirens' cry." (Niewieście pieśni / Ponaglają żeglarzy, / Nieustannie uwodzonych płaczem syren.), wprowadzają element niebezpiecznego piękna i nieuchronnego losu. Syreny, kuszące śpiewem, prowadzą do zguby, a rzeka, rozpuszczająca się w morzu, symbolizuje śmierć – "So Neptune has claimed another soul." (Tak Neptun pochłonął kolejną duszę.). Jest to odwieczny cykl życia i śmierci, w którym ludzkie istnienia są jedynie chwilowymi kroplami w ogromnym oceanie.

Utwór jest arcydziełem również pod względem muzycznym, składającym się z kilku części, z których każda ma inny wiodący instrument, metrum i tonację. Otwiera go klasyczne, trwające ponad minutę intro fortepianowe, zagrane brawurowo przez Banksa w tonacji B-dur. To jedno z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych introz w historii rocka progresywnego, które w opinii klasycznego kompozytora Douga Helveringa brzmi "mozartowsko". Banks miał pewne trudności z nagraniem go w studiu bez szumów pedału, próbując grać bez niego, co było "dość trudne".

Po części wokalnej następuje rozbudowane interludium. Otwiera je nastrojowe solo na flecie w wykonaniu Petera Gabriela w tonacji e-moll, na tle akompaniamentu fortepianu. Następnie fortepian przejmuje główną rolę, prowadząc do dynamicznej sekcji syntezatorowej, która jest transkrypcją tematu z fortepianowego intra, ale w symfonicznej oprawie, z licznymi zmianami metrum i tonacji. Jest to "najbardziej symfoniczny fragment utworu".

Kluczowym momentem jest legendarne solo gitarowe Steve'a Hacketta, które zdaniem wielu krytyków i fanów jest jednym z najlepszych w historii rocka progresywnego i "ukoronowaniem jego czasu w zespole". Hackett, grając na gitarze z "skrzypcowymi" tonami, powtarza melodię fletu Gabriela, rozwijając ją w niezwykle melodyjny i emocjonalny sposób. Sam Hackett z zadowoleniem mówił o swoim wkładzie, podkreślając, że "zawsze będzie z nim kojarzone" i nadal czerpie przyjemność z jego grania, nazywając go "świetną melodią na gitarę". W przeciwieństwie do typowych solówek rockowych, Hackett skupił się na melodii, harmonii i rytmie, co sprawia, że solo to "nie jest o technice czy szybkości, lecz o melodii". Tony Banks również przyznał, że to solo wznosi utwór na wyższy poziom, zmieniając go z "King Crimsonowego" pomysłu w "cudowną" całość. Co ciekawe, Mike Rutherford zasugerował połączenie różnych sekcji utworu, co przyczyniło się do jego ostatecznej struktury.

Całość kompozycji, od klasycznego wprowadzenia, przez intrygujący tekst, po wirtuozerskie instrumentalne intermezzo, prowadzi do ostatecznego zdania: "The sands of time were eroded by / The river of constant change." (Piaski czasu zostały zerodowane przez / Rzekę ciągłej zmiany.). Ta linia podsumowuje główny motyw utworu – nieuchronność zmian i ich wpływ na wszystko, co istnieje. Jest to poetyckie stwierdzenie o cykliczności natury, kruchości ludzkiego życia i wiecznym przepływie czasu. Mimo, że Tony Banks nie był zadowolony z tekstu, ta ostatnia linijka jest powszechnie uznawana za głęboką i refleksyjną, zamykającą utwór w filozoficznym tonie. To ona nadaje "Firth of Fifth" wymiar symfonicznego poematu, w którym rzeka staje się zarówno metaforą życia, jak i niszczycielskiej siły czasu.