Interpretacja E moj druže zagrebački - Riblja Corba

Tekst piosenki „E moj druže zagrebački” grupy Riblja Čorba, wydany na albumie Labudova pesma w 1992 roku, stanowi niezwykle mocny i kontrowersyjny komentarz do rozpadu Jugosławii i narastającego konfliktu serbsko-chorwackiego. Utwór, który w tamtym czasie nie był nadawany w chorwackich mediach, a w Serbii wywoływał mieszane reakcje, jest dziś postrzegany jako jeden z najbardziej bezpośrednich i brutalnych manifestów wojennych ówczesnej sceny muzycznej Bałkanów.

Piosenka otwiera się nostalgicznym wspomnieniem dawnych czasów, kiedy „Dobre mačke zagrebačke bile su nam k'o igračke” i „wszystko było w porządku” („sve je bilo skroz jebački”). Ten początkowy ton może być interpretowany jako tęsknota za jednością Jugosławii, gdzie różnice narodowe nie były tak wyraźne, a życie towarzyskie kwitło bez podziałów. Słowo „druže” (towarzyszu), którym zwraca się podmiot liryczny, jest kluczowym elementem odwołującym się do retoryki komunistycznej Jugosławii, co dodatkowo podkreśla ironiczny kontrast z obecną rzeczywistością.

Jednakże, szybko następuje gwałtowna zmiana tonu. Wers „E, moj druže zagrebački propjevaćeš ti njemački” to bezpośrednie uderzenie w chorwacką tożsamość i politykę. Odwołuje się do historycznych powiązań Chorwacji z Niemcami, szczególnie w kontekście II wojny światowej (NDH) oraz do uznania przez Niemcy niepodległości Chorwacji na początku lat 90. XX wieku. To był powszechny motyw w serbskiej propagandzie tamtego okresu, sugerujący, że Chorwacja stała się niemiecką marionetką.

Najbardziej ostry i niepozostawiający złudzeń jest fragment: „Vidi Franje pravi sranje nekad veće nekad manje”. Jest to bezpośrednie, pozbawione wszelkich metafor odniesienie do Franjo Tuđmana, ówczesnego prezydenta Chorwacji, obarczając go winą za eskalację konfliktu i „robienie bałaganu”. Ten wers jasno pokazuje, jak silne były emocje i jak bezpośrednio polityka wpływała na twórczość artystyczną w czasie wojny.

W dalszych strofach piosenka staje się jeszcze bardziej konfrontacyjna i agresywna. Początkowe „Uvijek kada ti zatreba skočiću do Zagreba” może brzmieć jak obietnica pomocy, jednak szybko przechodzi w otwartą groźbę: „Sve će poći naopačke za drugove zagrebačke”. Apogeum tej agresji osiągnięte jest w słowach: „E, moj druže zagrebački eto nas kod vas u pljački” oraz „Mi ćemo vas opljačkati a vi će te svi plakati”. Te wersy są szokującym obrazem brutalności wojny, z jej aktami grabieży i przemocy, wprost wyrażają triumf i pogardę wobec „drugów” z Zagrzebia. Przedstawiają one narrację zemsty i dominacji, charakterystyczną dla serbskiej retoryki podczas wojny.

Ostatnie strofy utworu są szczególnie symboliczne. Podmiot liryczny, przedstawiający się jako „ja, seljačina iz Čačka” (wieśniak z Čačaka – miasta w Serbii), stawia się w pozycji „prostego” Serba, który mimo wszystko widzi w Chorwatach „braćę zagrebačką”. Jednak to braterstwo jest uwarunkowane i kruche, o czym świadczy ostateczne ostrzeżenie: „Nemojte da stavim tačku na svu braću zagrebačku!”. Jest to groźba całkowitego zerwania więzi, a nawet unicestwienia tej „braterskiej” relacji, jeśli Zagrzeb nie ustąpi. Podkreśla to skomplikowane i tragiczne stosunki między narodami, które pomimo historycznych więzi, znalazły się w stanie wyniszczającej wojny.

Piosenka „E moj druže zagrebački” jest bolesnym świadectwem czasów, w których powstała. Choć często interpretowana jako utwór nacjonalistyczny, odzwierciedla ona przede wszystkim głębię podziałów i nienawiści, która ogarnęła byłe republiki Jugosławii. Bora Đorđević, lider Riblja Čorby, znany z kontrowersyjnych i często prowokacyjnych tekstów, w tym utworze nie pozostawia wątpliwości co do swoich ówczesnych poglądów i roli, jaką muzyka mogła odgrywać w kształtowaniu nastrojów społecznych podczas konfliktu. Dziś piosenka pozostaje przypomnieniem o mrocznej stronie historii Bałkanów i o tym, jak sztuka może stać się orężem w walce politycznej.