Interpretacja Godzina 5 minut 30 - Rezerwa

Piosenka "Godzina 5 minut 30" to utwór głęboko zakorzeniony w polskiej tradycji pieśni wojskowej i ludowej, często określany po prostu jako „Rezerwa”. Choć wykonuje ją wiele zespołów, w tym również te grające muzykę weselną i biesiadną, co świadczy o jej nieprzemijającej popularności, jej autorstwo przypisywane jest zazwyczaj „autorowi zbiorowemu”, co podkreśla jej ludowy charakter i fakt, że powstała ona w kręgu żołnierskim, ewoluując na przestrzeni lat. Utwór ten stanowi gorzki, a jednocześnie często śpiewany z pewną swadą, komentarz do życia wojskowego i jego konsekwencji, szczególnie dla tych, którzy pozostawali "na cywilu".

Pierwsze strofy piosenki malują obraz wczesnego poranka, "Godzina piąta, minut trzydzieści, Kiedy pobudka zagrała", co natychmiast wprowadza słuchacza w realia koszar. Jest to moment, w którym grupa rezerwy opuszcza służbę, kierując się do życia cywilnego. Ta chwila, radosna dla żołnierzy, staje się przyczyną łez "niejednej panny", sygnalizując już na początku utworu jego główny, dwubiegunowy temat: radość z wolności zderzona z bólem opuszczenia. Motyw ten jest pogłębiany w kolejnej zwrotce, gdzie "Niejednej pannie, żal się zrobiło, I serce z bólu zadrżało, Że jej kochanek, szedł do cywila, A jej się dziecko zostało". To brutalne zderzenie beztroskich relacji nawiązywanych podczas służby z ich długoterminowymi, często tragicznymi konsekwencjami, stanowi sedno emocjonalnego ładunku utworu. Pieśń ta bez ogródek porusza problem samotnego macierzyństwa i ojców znikających bez śladu.

Scena przenosi się na Dworzec Główny w Krakowie (w innych wariantach tekstu pojawia się również Gniezno lub Katowice), gdzie "Wszystkie się panny zebrały, Z kamieniem w ręku, z dzieckiem na ręku, Na rezerwistów czekały". Obraz ten jest niezwykle sugestywny i pełen dramatyzmu. Kamień w ręku symbolizuje gniew i poczucie zdrady, podczas gdy dziecko na ręku to namacalny dowód porzucenia i prośba o uznanie odpowiedzialności. Jednakże, reakcja rezerwistów jest bezwzględna: "Lecz to nie honor, dla rezerwisty, By na peronie z panną stać. Wsiadł do pociągu i trzasnął drzwiami, Tak się pożegnał z pannami!". Ten akt ostatecznego odrzucenia podkreśla społeczne przyzwolenie na swego rodzaju "wolność" rezerwisty od zobowiązań podjętych podczas służby. Samotność kobiet i ich dzieci jest skontrastowana z bezceremonialnością żołnierzy, którzy po prostu odjeżdżają, zostawiając za sobą niezałatwione sprawy i złamane serca. Panny, z opuszczonymi głowami, wracają do domów.

Desperackie poszukiwania ojców dzieci prowadzą panny do sztabu, gdzie spotykają się z biurokratyczną obojętnością i cyniczną odpowiedzią: "Szef sztabu na to, im odpowiedział, U nas nie było takiego". Ta scena uwypukla bezsilność jednostki w zderzeniu z systemem wojskowym, który nie uznaje prywatnych zobowiązań swoich żołnierzy. Rezerwista, jako jednostka w armii, był anonimowy i jego osobiste związki nie były ewidencjonowane, co czyniło go praktycznie niemożliwym do odnalezienia po powrocie do cywila. Płacz kobiet i ich lament "Synu ach synu, ojciec w cywilu, A jego adres nieznany" stają się symbolicznym wyrazem cierpienia wielu pokoleń Polek dotkniętych podobnym losem.

Ostatnia zwrotka wprowadza nieco szerszą perspektywę, mówiąc o cykliczności służby wojskowej: "Dzisiaj rezerwa w szeregi staje, Młodszym kolegom broń swą oddaje". Ta część, choć wydaje się odrywać od głównego wątku nieszczęśliwych miłości, może być interpretowana jako metafora nieuchronności służby i przekazywania "pałeczki" kolejnym pokoleniom. Fragment "Młodsi koledzy za broń chwycili, Poszli do lasy, nie powrócili" może nawiązywać do trudnych realiów powojennych, walki partyzanckiej, lub po prostu niebezpieczeństw związanych z wojskiem, z których nie wszyscy wracali. Kontrastuje to z "naszymi" rezerwistami, którzy "ze zbiórki na samochody, Dowódca życzy szczęśliwej drogi", co symbolizuje ich bezpieczny powrót do domu, choć naznaczony wcześniej wspomnianym brakiem odpowiedzialności. Jest to swoiste podsumowanie, które z jednej strony pokazuje ulgę z zakończenia służby, z drugiej zaś przypomina o ciężarze, jaki ona ze sobą niesie – zarówno dla tych, którzy walczą, jak i dla tych, którzy na nich czekają, często bez happy endu.

"Godzina 5 minut 30" to pieśń, która choć prosta w formie, porusza uniwersalne tematy związane z wojskiem, miłością, odpowiedzialnością i rozczarowaniem. Jej popularność, wyrażająca się w licznych wykonaniach i obecności w śpiewnikach, świadczy o tym, jak głęboko rezonuje ona z doświadczeniami i emocjami wielu ludzi w Polsce, stając się nie tylko wspomnieniem dawnych czasów, ale i przypomnieniem o skomplikowanych relacjach międzyludzkich w cieniu służby wojskowej.