Interpretacja A u jawora - Ludowa

Piosenka ludowa „A u jawora” to jeden z tych utworów, które głęboko zakorzenione są w polskiej tradycji, odzwierciedlając proste, lecz uniwersalne motywy życia wiejskiego i obrzędowości związanej z miłością i przemijaniem. Utwór ten, często określany jako pieśń kurpiowska, choć bywa również wiązany ze Śląskiem, stanowi doskonały przykład lirycznej narracji, w której symbolika przyrody splata się z losami ludzkimi.

Centralnym punktem utworu jest jawor, drzewo o bogatym znaczeniu w kulturze słowiańskiej. Jawor, podobnie jak inne święte drzewa Słowiańszczyzny, był ściśle związany z życiem człowieka, towarzysząc mu na każdym jego etapie. Badacze folkloru wskazują, że drzewo to, szczególnie w pieśniach ludowych, często pojawia się jako miejsce przebywania dusz kobiecych, w tym zagubionych czy zamordowanych dziewcząt. Jawor jest także symbolem mediacyjnym, łączącym świat widzialny z niewidzialnym, a także życiem, śmiercią i odrodzeniem. Położenie jaworu „u bystrej wody” dodatkowo wzmacnia to symboliczne powiązanie z granicami, przemianą i płodnością. Woda w folklorze jest elementem oczyszczającym, ale i symbolicznym przejściem, miejscem wróżb i silnych emocji.

Dziewczyna zbierająca „modre jagody” to postać naznaczona niewinnością i dziewczęcością. Jagody mogą symbolizować owocność, ale także subtelność i ulotność młodzieńczego stanu. Pełen dzbanuszek i modry fartuszek podkreślają jej pracowitość i skromność, a kolor modry może nawiązywać do czystości, marzeń, a także pewnego rodzaju melancholii czy głębi uczuć.

Moment pojawienia się Jasieńka z pola wprowadza do sielankowej scenerii element inicjacji i zmiany. Jego pytanie „Co tutaj robisz dziewczyno moja?” ma charakter zalotny, wręcz roszczeniowy, od razu sugerując, że zainteresowanie młodzieńca wykracza poza zwykłe spotkanie. Dynamiczne „Z konika skiknął, za rączką ścisnął” to bezpośrednie i nagłe wkroczenie w świat dziewczyny, naruszające dotychczasowy porządek. Propozycja „Przystań Kasieńku na moju myślu” jest zaproszeniem do związku, a w kontekście ludowych pieśni, często metaforą oświadczyn lub propozycji intymnego zbliżenia.

Odpowiedź dziewczyny jest kluczowa dla interpretacji utworu: „Oj, nie przestanę, mój Jasienecku, / Bo już nie będę chodzić w wianeczku”. Wianek jest w kulturze słowiańskiej jednym z najważniejszych symboli dziewictwa, panieństwa i stanu wolnego. Noszony na głowie przez niezamężne kobiety, był oznaką ich czystości i gotowości do małżeństwa. Jego utrata lub zdjęcie symbolizowało utratę dziewictwa i przejście w stan zamężny, co potwierdza obrzęd oczepin, podczas którego panna młoda zdejmowała wianek, obcinano jej warkocz i zakładano czepiec – nakrycie głowy mężatek. Zatem odmowa Kasieńki jest wyrazem obawy przed utratą tego, co wianek symbolizuje – dziewczęcej wolności i niewinności.

Jasieniek ripostuje: „Jak nie w wianeczku, w białym czepeczku”, co jest bezpośrednią aluzją do losu mężatki. Czepiec to symboliczny strój kobiety zamężnej, oznaczający nowy status społeczny i zakończenie etapu panieńskiego. Jednak Kasieńka pozostaje nieugięta, powtarzając swoją odmowę. Jej dwukrotne „Oj, nie przestanę, mój Jasieneczku” może świadczyć o wewnętrznym konflikcie, a może o świadomości konsekwencji, jakie niosłaby akceptacja tej propozycji. Mimo pozornie beztroskiego nastroju pieśni, wyczuwalna jest tu waga decyzji, a także pewna autonomia dziewczyny w obliczu zalotów.

Współczesne aranżacje tej pieśni, jak na przykład wykonanie zespołu Enej na płycie „A skiela Wy?”, często podkreślają jej nostalgiczny nastrój, ukazując głębię emocji, jakie duch muzyki ludowej wywołuje u muzyków. Utwór ten, pierwotnie pochodzący z folkloru kurpiowskiego, co świadczy o jego regionalnym zakorzenieniu, zyskał szerszą popularność, będąc częścią bogatego dziedzictwa pieśni o motywach zalotów i przemian w życiu młodych ludzi. Fakt, że "A u jawora" pojawia się również w repertuarze zespołów ze Śląska, świadczy o jego ponadregionalnym charakterze i uniwersalności przekazu.

Piosenka „A u jawora” jest zatem subtelnym obrazem zalotów i ich konsekwencji, osadzonym w bogatej symbolice polskiego krajobrazu i wierzeń ludowych. Mówi o przejściu z niewinności w dojrzałość, o dziewczęcych obawach i decyzjach, które kształtują dalsze życie. Jest to opowieść o wyborze pomiędzy panieńską wolnością a społecznymi oczekiwaniami związanymi z małżeństwem, przedstawiona w prostej, ale głęboko rezonującej formie.