Interpretacja Das Lied der Deutschen - Hymn Niemiec

"Das Lied der Deutschen", znane również jako "Deutschlandlied", to utwór o niezwykle bogatej i skomplikowanej historii, głęboko spleciony z niemiecką tożsamością narodową. Jego tekst, napisany przez Augusta Heinricha Hoffmanna von Fallersleben w 1841 roku na wyspie Helgoland, oraz melodia skomponowana przez Josepha Haydna w 1797 roku, pierwotnie dla austriackiego hymnu cesarskiego "Gott erhalte Franz den Kaiser", tworzą pieśń, która odzwierciedla dążenia, triumfy i tragedie niemieckiego narodu.

Pierwsza zwrotka, zaczynająca się od słów „Deutschland, Deutschland über alles, über alles in der Welt,” jest najbardziej kontrowersyjna i często błędnie interpretowana. W momencie jej powstania Niemcy były rozbite na wiele małych państw i księstw. Hoffmann von Fallersleben, będący wówczas profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego, pragnął wzbudzić poczucie jedności narodowej i podkreślić, że interesy zjednoczonego narodu powinny być ważniejsze niż partykularne lojalności wobec lokalnych władców. Sformułowanie „über alles” (ponad wszystko) miało więc wymiar wewnętrzny, wskazując na prymat jedności nad podziałami, a nie na supremację Niemiec nad innymi narodami. Ciekawostką jest, że poeta napisał tekst pieśni pod wpływem wrażenia z podróży na Helgoland, gdzie podróżnym z Francji i Wielkiej Brytanii grano ich hymny, podczas gdy Niemcy nie usłyszeli niczego, co skłoniło go do stworzenia utworu wyrażającego tęsknotę za narodową wolnością i jednością.

Geograficzne odniesienia w pierwszej zwrotce – „Von der Maas bis an die Memel, von der Etsch bis an den Belt” – kreśliły wizję obszaru kulturowego, który w 1841 roku był zamieszkany przez ludność niemieckojęzyczną, wykraczającą poza granice ówczesnego Związku Niemieckiego. Dziś żadna z tych rzek (Maas, Memel, Etsch) ani cieśnina (Belt) nie leży w całości na terytorium współczesnych Niemiec, co sprawia, że ta część tekstu jest nieaktualna i dodatkowo wzmacnia jej kontrowersyjny wydźwięk po doświadczeniach historycznych.

Druga zwrotka, „Deutsche Frauen, deutsche Treue, deutscher Wein und deutscher Sang,” celebruje tradycyjne niemieckie wartości i aspekty kultury. Mówi o niemieckich kobietach, wierności, winie i pieśniach, które mają zachować swój piękny, dawny blask i inspirować do szlachetnych czynów przez całe życie. Ta zwrotka, choć mniej kontrowersyjna niż pierwsza, bywa krytykowana za swój "prozaiczny" czy "seksistowski" wydźwięk, co również przyczyniło się do jej wykluczenia z publicznego wykonania jako hymnu.

Najważniejsza i obecnie jedyna śpiewana zwrotka to trzecia: „Einigkeit und Recht und Freiheit / Für das deutsche Vaterland!” (Jedność i Prawo i Wolność / Dla niemieckiej Ojczyzny!). Te słowa wyrażają głębokie, demokratyczne ideały, do których naród powinien dążyć wspólnie, „Brüderlich mit Herz und Hand!” (Po bratersku sercem i czynem!). „Einigkeit und Recht und Freiheit / Sind des Glückes Unterpfand” (Jedność i Prawo i Wolność / Są gwarancją szczęścia) to kwintesencja współczesnej niemieckiej tożsamości, odzwierciedlającej wartości państwa prawa i wolności. Ta fraza jest nawet nieoficjalnym mottem narodowym Niemiec i widnieje na sprzączkach pasów Bundeswehry oraz na niektórych niemieckich monetach euro.

"Das Lied der Deutschen" stało się oficjalnym hymnem Niemiec dopiero w 1922 roku, za sprawą prezydenta Republiki Weimarskiej, Friedricha Eberta. Wcześniej, w okresie Cesarstwa Niemieckiego, pieśń ta była popularna, ale uważana za zbyt demokratyczną. Okres nazizmu przyniósł tragedię: od 1933 roku publicznie śpiewano wyłącznie pierwszą zwrotkę, po której następowała "Pieśń Horsta Wessela", hymn NSDAP, co trwale związało pierwsze dwie zwrotki z propagandą nacjonalistyczną i zbrodniami reżimu. To nadużycie zmieniło pierwotne, pozytywne przesłanie "Deutschland über alles" w symbol niemieckiego ekspansjonizmu i poczucia wyższości.

Po zakończeniu II wojny światowej, alianci zakazali wykonywania całego utworu. Dopiero w 1952 roku, po długich dyskusjach, Republika Federalna Niemiec ponownie przyjęła "Das Lied der Deutschen" jako hymn, ale z zastrzeżeniem, że przy oficjalnych okazjach śpiewana będzie jedynie trzecia zwrotka. Kanclerz Konrad Adenauer i prezydent Theodor Heuss w drodze wymiany listów potwierdzili tę decyzję. Po zjednoczeniu Niemiec w 1990 roku, ta tradycja została utrzymana, a w 1991 roku prezydent Richard von Weizsäcker i kanclerz Helmut Kohl ponownie potwierdzili, że tylko trzecia zwrotka jest hymnem państwowym, podkreślając, że wyraża ona wartości, z którymi Niemcy czują się związani jako obywatele Niemiec, Europejczycy i członkowie wspólnoty narodów.

Mimo że śpiewanie pierwszej i drugiej zwrotki nie jest prawnie zakazane w Niemczech, są one rzadko wykonywane publicznie i wciąż budzą kontrowersje, zwłaszcza za granicą. Incydenty, takie jak użycie napisów z pierwszą zwrotką przez holenderskiego nadawcę podczas Euro 2020, czy śpiewanie jej przez brytyjskiego piosenkarza Pete'a Doherty'ego, spotykają się z negatywnym odbiorem, co świadczy o wciąż żywej świadomości historycznych nadużyć. Całość pieśni jest jednak nadal omawiana w szkołach jako utwór literacki.

Podsumowując, "Das Lied der Deutschen" to pieśń o głębokiej symbolice, której interpretacja ewoluowała wraz z historią Niemiec. Od idealistycznego wezwania do jedności w rozdrobnionym państwie, przez tragiczne zniekształcenie w okresie nazizmu, aż po współczesne uznanie jedynie trzeciej zwrotki jako hymnu, symbolizującego wartości demokratyczne: jedność, prawo i wolność. Jest to świadectwo złożoności niemieckiej tożsamości narodowej i nieustającego zmagania z własną przeszłością.