Interpretacja Cztery córy matka miała - Wojskowe

Piosenka „Cztery córy matka miała” określana jest jako utwór grupy „Wojskowe”. Określenie to wskazuje na jej genezę lub przynależność do nurtu pieśni żołnierskich, często o charakterze ludowym lub anonimowym, przekazywanym ustnie i posiadającym liczne warianty. Piosenka jest typowym przykładem utworu biegowego, czyli pieśni śpiewanej podczas marszu, co często wiąże się z prostą, rytmiczną melodią i tekstem łatwym do zapamiętania i powtarzania. Jej popularność w środowisku wojskowym nie dziwi, biorąc pod uwagę tematykę oraz bezpośredni, często humorystyczny, a nawet rubaszny język.

Centralnym motywem utworu jest postać matki, która symbolizuje tu być może patriarchalny porządek, tradycję lub społeczne normy, próbujące kontrolować życie czterech córek, trzymając je „na łańcuchu”. Ten łańcuch to metafora ograniczeń, nakazów i oczekiwań, które miałyby zapewnić córkom bezpieczeństwo lub zgodność z przyjętymi wzorcami. W kontekście wojskowym matka może również reprezentować ojczyznę, społeczeństwo, które wydaje swoje córki (naród, zasoby) na służbę.

Jedna z córek „się zerwała / I do koszar poleciała”. Ten akt buntu jest kluczowy dla interpretacji. Jest to ucieczka od matczynej (lub społecznej) kontroli w miejsce, które w świadomości zbiorowej, zwłaszcza w czasach poboru, kojarzone było z męskim światem, surowością, ale i pewną swobodą poza domowym rygorem – koszarami. To zerwanie łańcucha może symbolizować pragnienie wolności, niezależności, a także zerwanie z oczekiwaniami społecznymi wobec młodych kobiet. Może to być również wyraz poszukiwania własnej tożsamości, nawet jeśli wiąże się to z podjęciem ryzyka.

Dalsze wersy, „A w koszarach wojownicy / Ją zabrali do piwnicy”, niosą ze sobą wyraźne konotacje erotyczne i przemocowe. Piwnica to miejsce ukryte, odosobnione, często kojarzone z czymś zakazanym, ukrytym przed wzrokiem. W kontekście koszar i „wojowników”, odnosi się do aktu seksualnego, prawdopodobnie bez pełnej zgody, a przynajmniej w warunkach przymusu środowiskowego. Brak wyraźnego sprzeciwu córki w tekście może sugerować fatalizm lub akceptację konsekwencji swojego wyboru, jakim było wejście w to środowisko. To właśnie ten fragment nadaje piosence jej kontrowersyjny i rubaszny charakter.

Konsekwencją tego spotkania jest „chłopiec mały”, który narodził się „nie minął roczek cały”. To szybkie następstwo zdarzeń podkreśla nagłość i bezpośredniość konsekwencji. Kiedy chłopiec dorasta i pyta „gdzie jest tata”, matka odpowiada mu: „Mój syneczku mój kochany / Ciebie zrobił pluton cały / A kompania wychowała / Twojej matce wycisk dała”. Ten fragment jest kwintesencją żołnierskiego humoru, często czarnego, i ukazuje zbiorową odpowiedzialność za poczęcie i wychowanie dziecka. „Pluton cały” i „kompania” to odzwierciedlenie braku indywidualnej ojcowskiej figury, ale jednocześnie symboliczne objęcie dziecka przez całą społeczność wojskową. Fraza „Twojej matce wycisk dała” w potocznym rozumieniu odnosi się do wysiłku fizycznego lub trudności, ale w kontekście całej piosenki ma tu również podtekst seksualny i może oznaczać, że matka została „wykorzystana” lub „przeszła swoje” w wojskowym środowisku.

Warto zauważyć, że istnieją inne, łagodniejsze warianty tej piosenki, takie jak „Cztery córy miał tata”, gdzie ojciec-młynarz ma córki szukające żołnierzy: marynarzy, ułanów, lotników i saperów. W tych wersjach córki same aktywnie „zdobywają” wojaków, a opowieść ma szczęśliwe zakończenie, gdzie wnuki „posypią” się, a z młyna „będzie forteca”. Te wersje, choć również o wojskowym zabarwieniu, pozbawione są drastycznych elementów, co sugeruje, że „Cztery córy matka miała” z tekstem o „piwnicy” i „plutonie” jest bardziej surowym, być może starszym lub bardziej autentycznym wariantem pieśni ludowo-wojskowej, która w różnych kontekstach ewoluowała. Wersja z „babą” zamiast „matki” i jeszcze bardziej dosadnymi wyrażeniami również świadczy o elastyczności i adaptacyjności tego typu folkloru.

Piosenka „Cztery córy matka miała” bywa również nazywana „piosenką marszową” lub „biegową”, co wskazuje na jej funkcję użytkową w wojsku. Jest to element folkloru żołnierskiego, który często służył odreagowaniu trudów służby, wyrażaniu frustracji, ale także budowaniu wspólnoty i tożsamości. Surowy język i bezpośredniość poruszanych tematów były typowe dla tego typu twórczości, pozbawionej cenzury i tworzonej spontanicznie w męskim środowisku. W 1988 roku na Festiwalu Piosenki Żołnierskiej w Kołobrzegu zespół Trakt zdobył Srebrny Pierścień za interpretację utworu „Cztery córy miał tata”, co potwierdza obecność i ewolucję tej pieśni w polskiej kulturze.

Podsumowując, „Cztery córy matka miała” to więcej niż prosta żołnierska pieśń. To barwny obraz buntu młodej kobiety przeciwko narzuconym normom, jej wkraczania w świat męski – koszary – oraz drastycznych konsekwencji tej decyzji. Utwór, choć na pierwszy rzut oka rubaszny, odzwierciedla również pewne realia społeczne, relacje płci oraz dynamikę życia w hermetycznym środowisku wojskowym, gdzie indywidualne losy zlewają się w zbiorową odpowiedzialność. To świadectwo ludowej, nieoficjalnej twórczości, która operuje prostym językiem i dosadną symboliką, aby przekazać uniwersalne tematy wolności, konsekwencji wyborów i zbiorowej tożsamości.