Interpretacja Czy to szczęście czy nieszczęście - Wanda i Banda

Piosenka "Czy to szczęście czy nieszczęście" zespołu Wanda i Banda, skomponowana przez Johna Portera, a z tekstem Macieja Zembatego, ujrzała światło dzienne w 1984 roku. Jest to utwór, który zyskał popularność, pojawiając się m.in. na płycie "Piosenki z serialu Siedem Życzeń" z 2009 roku. Interpretacja tego tekstu to podróż przez labirynt dylematów, które z pozoru proste, okazują się być głęboko osadzone w ludzkiej naturze i społecznym kontekście.

Utwór rozpoczyna się serią pytań dotyczących materialnego dostatku i społecznego sukcesu: "Gdy ci forsa wpadnie w ręce / Czy to szczęście, czy nieszczęście? Gdy wygodne masz zajęcie / Czy to szczęście, czy nieszczęście? Gdy zajmujesz pierwsze miejsce / Czy to szczęście, czy nieszczęście? Gdy wszystkiego masz najwięcej / Czy to szczęście, czy nieszczęście?" Te powtarzające się frazy stawiają pod znakiem zapytania powszechne przekonania o tym, co stanowi o szczęściu. Czy bogactwo, komfort, wysoka pozycja czy posiadanie "wszystkiego najwięcej" automatycznie gwarantują spełnienie? Tekst sugeruje, że te zewnętrzne atrybuty, choć dla wielu pożądane, mogą być pułapką, prowadzącą do wewnętrznego niepokoju lub niezadowolenia. Pytania te oddają pewien uniwersalny dylemat – to, co wydaje się sukcesem, często niesie ze sobą nieznane konsekwencje, a ich prawdziwa natura jest trudna do ocenienia.

Refren, który następuję po każdej z dwóch pierwszych zwrotek, stanowi klucz do zrozumienia intencji autorów: "Kto mądry nie pyta bo wie / Kto głupi ten zastanawia się / Lecz zawsze w końcu robi źle". Ta gorzka konstatacja zdaje się ironicznie komentować ludzką tendencję do nadmiernego analizowania, jednocześnie wskazując na pewien fatalizm. Można ją interpretować na kilka sposobów. Po pierwsze, jako pesymistyczne stwierdzenie, że bez względu na poziom intelektu, ludzkie wybory i tak często prowadzą do "złego" rezultatu. Po drugie, jako sugestię, że prawdziwa mądrość polega na intuicyjnym rozpoznaniu dobra i zła, bez zbędnych rozważań, które tylko komplikują sprawę i prowadzą na manowce. Możliwe jest również, że jest to kpina z tych, którzy uważają się za mądrych, nie dopuszczając do siebie wątpliwości, podczas gdy ci "głupi" przynajmniej próbują refleksji, choć ich próby kończą się niepowodzeniem. Wanda Kwietniewska, liderka zespołu, w jednym z wywiadów wspominała o swoim życiu zawodowym i o tym, że nie złamały jej trudności, a jej wartości i sumienie są dla niej ważniejsze niż sława czy pieniądze, co może rezonować z ukrytym przesłaniem piosenki o wartościach nieprzemijających.

Druga zwrotka kontynuuje serię pytań, jednak przenosi ciężar na codzienne wybory i postawy społeczne: "Gdy wybierasz zło najmniejsze / Czy to szczęście, czy nieszczęście? Gdy idiocie wierzysz święcie / Czy to szczęście, czy nieszczęście? Gdy ustawiasz się w kolejce / Czy to szczęście, czy nieszczęście? Gdy jesz same dania mięsne / Czy to szczęście, czy nieszczęście?" Te wersy dotykają konformizmu, naiwności i powierzchowności. "Wybieranie zła najmniejszego" to często kompromis, który, choć wydaje się racjonalny, może prowadzić do stopniowego oddalania się od moralnych zasad. "Wiara w idiotę" to ostrzeżenie przed bezkrytycznym podążaniem za autorytetami lub modami. "Ustawianie się w kolejce" może symbolizować bierne poddawanie się systemowi, oczekiwanie na swoją kolej w życiu bez aktywnego działania, lub po prostu szarą rzeczywistość PRL-u. Natomiast "jedzenie samych dań mięsnych" to, w tym kontekście, być może symbol nadmiernego konsumpcjonizmu, braku umiaru, a nawet utraty wrażliwości na inne aspekty życia. Wanda Kwietniewska, mówiąc o swojej postawie artystycznej, podkreślała, że jej muzyka miała pomagać ludziom oderwać się od szarzyzny i pobawić się, choć jednocześnie przyznawała, że niektóre teksty, jak np. "Mamy czas", zawierały polityczne aluzje. To pokazuje, że nawet pozornie lekkie utwory mogły kryć głębsze komentarze społeczne, często niezauważane przez cenzurę.

Ostatnia zwrotka wprowadza wyraźniejszy ton negacji, choć nadal w formie pytania: "Gdy uciekasz jak najprędzej / Przed byle niebezpieczeństwem / Gdy coś zmyślasz, gdy coś kręcisz / Chociaż zwijasz się w udręce / Czy to szczęście, czy nieszczęście?" Tutaj dylemat staje się mniej ambiwalentny. Ucieczka przed wyzwaniami, unikanie odpowiedzialności przez "zmyślanie" i "kręcenie" to działania, które niosą ze sobą cierpienie – "zwijanie się w udręce". Pytanie "czy to szczęście, czy nieszczęście?" w tym momencie staje się niemal retoryczne, wskazując na to drugie. Ten fragment ukazuje, że pewne postawy i zachowania, choć mogą dawać chwilowe poczucie ulgi, w dłuższej perspektywie prowadzą do prawdziwego nieszczęścia, będącego konsekwencją braku autentyczności i odwagi.

"Czy to szczęście czy nieszczęście" to utwór o ponadczasowym charakterze, który poprzez proste, lecz celne pytania, zmusza do refleksji nad wartościami, wyborami i iluzjami współczesnego świata. Jest to piosenka, która w prosty sposób demaskuje pozorne sukcesy, stawiając akcent na wewnętrzną prawdę i konsekwencje ludzkich działań. W kontekście lat 80. w Polsce, gdy zespół Wanda i Banda rozpoczynał swoją działalność, piosenka ta mogła być odczytywana jako komentarz do ówczesnej rzeczywistości – szarej, pełnej ograniczeń, gdzie prawdziwe wartości często były zacierane przez dążenie do materialnego dostatku czy konformizmu. Mimo upływu lat, jej przesłanie pozostaje aktualne, skłaniając słuchaczy do zadawania sobie pytań o istotę prawdziwego szczęścia.