Interpretacja Hej sokoły - Ukraina

_„Hej sokoły” to pieśń, której popularność wykracza poza granice jednego kraju i epoki, stając się nieśmiertelnym hymnem tęsknoty za ojczyzną i ukochaną osobą. Pomimo częstego przypisywania jej autorstwa Tomaszowi Padurze, polsko-ukraińskiemu poecie z XIX wieku, faktycznie kompozytorem melodii, pierwotnie zatytułowanej „Żal”, był Maciej Kamieński (1734-1821), twórca pierwszej polskiej opery. Autor słów do dziś pozostaje nieznany, a późniejsze badania obaliły mit o autorstwie Padury, wskazując na odmienną stylistykę jego twórczości. Co więcej, najbardziej charakterystyczny refren, „Hej, hej, hej sokoły!”, został dodany do pieśni dopiero w XX wieku, pojawiając się po raz pierwszy w śpiewniku harcerskim w 1917 roku.

Utwór rozpoczyna się sceną rozstania: „Hej tam gdzieś znad czarnej wody, Wsiada na koń Kozak młody. Czule żegna się z dziewczyną. Jeszcze czulej z Ukrainą!”. Czarna woda może symbolizować granicę, przejście w nieznane, miejsce rozstania, a jednocześnie odnosić się do rzek charakteryzujących ukraiński krajobraz. Młody Kozak, uosabiający ducha walki i przygody, żegna się z tym, co dla niego najcenniejsze: z miłością osobistą, reprezentowaną przez dziewczynę, i z miłością do ojczyzny – Ukrainy. To pożegnanie z ojczyzną jest podkreślone jako „jeszcze czulejsze”, co wskazuje na głębokie więzi z ziemią przodków i wspólnotą. W niektórych wersjach Kozak bywa zastępowany przez Ułana, co świadczy o uniwersalności przekazu i adaptacji pieśni do różnych kontekstów historycznych i kulturowych.

Refren to dynamiczne wołanie o wolność i powrót: „Hej! Hej! Hej sokoły! Omijajcie góry, lasy, rzeki, doły! Dzwoń! Dzwoń! Dzwoń dzwoneczku! Mój stepowy skowroneczku!”. Sokoły, ptaki wolności i siły, są tu metaforą posłańców, być może symbolizujących myśli wędrowca, a może samego Kozaka pragnącego latać ponad przeszkodami, by wrócić do domu. W europejskim folklorze sokół to symbol zwycięstwa, przywództwa, odwagi i wolności. Historycznie, na przełomie XIX i XX wieku, ruchy patriotyczne w Polsce i na Ukrainie, takie jak „Sokół”, wykorzystywały ten symbol w wychowaniu patriotycznym młodzieży, co dodatkowo pogłębia symbolikę pieśni. „Dzwoneczek” i „skowroneczek” to zdrobniałe, czułe określenia, które budzą skojarzenia z domem, miłością, nostalgią, a także z nadzieją na powrót. Mogą być symbolicznym głosem tęsknoty, echem dalekich stron, a nawet wezwaniem do pamięci.

Dalsze zwrotki wzmacniają motyw tęsknoty. „Wiele dziewcząt jest na świecie, lecz najwięcej w Ukrainie! Tam me serce pozostanie, przy kochanej mej dziewczynie!” podkreśla jedyną i niezastąpioną miłość, zarówno do kobiety, jak i do ojczyzny. Podmiot liryczny wyraża pewność, że jego serce, czyli najgłębsze uczucia i tożsamość, na zawsze pozostanie związane z Ukrainą i ukochaną. Motyw ten odzwierciedla romantyczną fascynację Ukrainą i Kozaczyzną, obecną w polskiej literaturze XIX wieku.

Wzruszająca część pieśni to „Żal, żal za dziewczyną! Za zieloną Ukrainą! Żal, żal, serce płacze. Już jej więcej nie zobaczę!”. Tutaj tęsknota przekształca się w głęboki smutek i fatalistyczne przeczucie. Słowo „żal” oddaje nie tylko żałobę, ale i głębokie poczucie straty, świadomość nieuchronnego pożegnania. Zielona Ukraina symbolizuje płodność, młodość, życie i piękno ojczyzny, które stają się obiektem rozpaczliwej tęsknoty, być może związanej z zagrożeniem lub oddaleniem bez nadziei na powrót.

Finałowa zwrotka „Wina, wina, wina, wina dajcie! A jak umrę pochowajcie. Na zielonej Ukrainie, Przy kochanej mej dziewczynie!” to zarówno akt rezygnacji, jak i ostatnie życzenie. Prośba o wino może być zarówno wyrazem chęci uśmierzenia bólu rozstania, jak i symbolicznym toastem za życie, które dobiega końca. Ostatnia wola, by zostać pochowanym w ukochanej ziemi, obok dziewczyny, jest wyrazem najgłębszego pragnienia powrotu do korzeni, nawet po śmierci. Jest to podkreślenie nierozerwalnej więzi z ojczyzną i ukochaną, która trwa poza ziemskie życie.

„Hej sokoły” jest pieśnią o niejednoznacznym pochodzeniu, popularną w Polsce, na Ukrainie, Białorusi, Słowacji, a nawet w Kanadzie. Na Ukrainie często jest traktowana jako rodzima pieśń ludowa, a jej ukraińskie tłumaczenia zyskały popularność na początku XXI wieku, m.in. dzięki pracy Ołeksandra Stadnyka i Mychajły Macjałki. W Polsce utwór przeżył renesans i został "uszlachetniony" dzięki filmowi Jerzego Hoffmana „Ogniem i mieczem” z 1999 roku, który zmienił jego postrzeganie z pieśni biesiadnej czy rolniczej (w latach 50. i 60. istniała nawet "pegeerowska" wersja refrenu w regionie zielonogórskim) na romantyczny i heroiczny hymn. Dziś to nieodzowny element polskich wesel i imprez biesiadnych, symbolizujący wspólnotę i radość. Melodia pieśni bywa również zestawiana z inną popularną ukraińską pieśnią ludową „Kopał, kopał studzienkę”, co wskazuje na jej głębokie zakorzenienie w kulturze regionu.

Pieśń, mimo swojej wielowarstwowej historii i anonimowości tekstu, pozostaje mostem kulturowym między narodami, zwłaszcza polskim i ukraińskim. Jej uniwersalne przesłanie o miłości, tęsknocie za domem i akceptacji losu nadal rezonuje z ludźmi, świadcząc o jej niezwykłej sile emocjonalnej i ponadczasowości.