Interpretacja Jo cłek wolny / Human - Trebunie-Tutki

Piosenka „Jo cłek wolny / Human” zespołu Trebunie-Tutki to utwór, który głęboko zakorzeniony jest w kulturze Podhala, a jednocześnie wykracza poza jej granice, dotykając uniwersalnych tematów wolności i niezależności ludzkiego ducha. Tekst utworu, śpiewany w gwarze góralskiej, otwiera się pytaniem o poddanie się woli Bożej: „Jak sie poddać Twojej woli / O mój wiecny Panie / Kiedy serce straśnie boli / Dusom sarpiom rany”. Słowa te wyrażają wewnętrzny dylemat podmiotu lirycznego – z jednej strony świadomość istnienia wyższej siły, z drugiej zaś intensywny ból i cierpienie, które sprawiają, że uległość staje się niezwykle trudna, wręcz niemożliwa. Dusza jest tutaj „sarpana”, czyli rozrywana, co doskonale oddaje wewnętrzny konflikt i duchową udrękę.

Centralnym punktem utworu jest refren, który stanowi mocne, niemal zbuntowane wyznanie: „Jo cłek wolny i ślebodny / Buntuje sie dusa moja / Na Twoje przykozy / Jo cłek wolny i ślebodny / Nie wtrącoj sie do mnie”. Słowa „ślebodny” i „wolny” podkreślają pragnienie całkowitej suwerenności. Jest to manifestacja niezgody na narzucane z góry „przykozy”, czyli nakazy czy zasady, które kolidują z wewnętrznym poczuciem wolności. Podmiot liryczny domaga się osobistej przestrzeni i autonomii, nie akceptując ingerencji nawet ze strony siły wyższej. Ten bunt nie jest jednak bezpodstawny; ma swoje korzenie w rodzinnej historii.

Dalsza część tekstu wskazuje na dziedzictwo tej niezależności: „I mój dziadek tyz taki był / Ześ mu grzychów nie odpuścił / I cyścowe teroz moce / Twardom jego duse krusom”. Tutaj pojawia się nawiązanie do dziadka, postaci równie upartej i nieugiętej, której grzechy nie zostały odpuszczone, a której dusza jest teraz kruszona przez „cyścowe moce”, czyli siły czyśćcowe. To odniesienie wzmacnia ideę zakorzenionej w rodzie, pokoleniowej niezależności i odrzucenia bezwarunkowej kapitulacji. W tej perspektywie, walka o wolność staje się nie tylko osobistym wyborem, ale również kontynuacją dziedzictwa przodków, którzy również mierzyli się z konsekwencjami swojej wolności.

„Jo cłek wolny / Human” to nie tylko głęboki tekst, ale również efekt niezwykłej współpracy Trebuniów-Tutków z jamajskim zespołem reggae Twinkle Brothers. Ta kolaboracja była przełomem w historii grupy, która od tego momentu zaczęła podążać ścieżką world music, nie zapominając o swoich podhalańskich korzeniach. Spotkanie góralszczyzny z reggae nie było przypadkowe. Jak zauważa Krzysztof Trebunia-Tutka, górale zawsze czuli się ludźmi wolnymi, a Jamajczycy zawsze o tę wolność walczyli, a muzyka reggae dała im poczucie, że można być wolnym. Inspiracją do tego utworu była idea „Human Independent”, czyli „Człowiek Niezależny”, co doskonale oddaje sens góralskiego „Jo cłek wolny i ślebodny”. Obie kultury, choć dzieli je geograficzny dystans, łączyła podobna sfera duchowa i wartość wolności oraz niezależności.

Włodzimierz Kleszcz, dziennikarz i popularyzator muzyki reggae, odegrał kluczową rolę w nawiązaniu tej współpracy. Za jego namową rodzinna Kapela Trebuniów-Tutków zdecydowała się na eksperyment nagrania płyty z Twinkle Brothers, co zaowocowało albumem „Higher Heights” w 1992 roku. Ta fuzja góralszczyzny z reggae odniosła sukces nie tylko w Polsce, ale i na Zachodzie, zdobywając nagrody i wyróżnienia, takie jak Płyta Miesiąca w Wielkiej Brytanii czy Wydarzenie Roku Targów Muzycznych WOMEX w Berlinie. Utwór „Jo cłek wolny” (nazywany też „Human”) pojawił się na albumie „Złota Kolekcja” z 2000 roku.

Współpraca z Twinkle Brothers nie polegała jedynie na połączeniu stylów, ale na głębokiej inspiracji i wzajemnym zrozumieniu treści. Norman Grant, lider Twinkle Brothers, i Krzysztof Trebunia-Tutka wspólnie tworzyli muzykę i teksty. Reggae w wykonaniu Twinkle Brothers niosło ze sobą głębsze przesłanie, wykraczające poza rozrywkę, bliskie ideom wolności i duchowości, które rezonowały z góralską tradycją. Trebunie-Tutki, muzykująca od pokoleń rodzina z Białego Dunajca, zawsze hołdowali swojej tradycji, jednocześnie odważnie eksperymentując i łącząc różne gatunki muzyczne. Zachowując podhalańskie skale, manierę wykonawczą i gwarę, stworzyli twórczość współczesną, ale głęboko osadzoną w korzeniach.

Piosenka „Jo cłek wolny / Human” jest zatem nie tylko osobistym wyznaniem buntu i niezależności, ale także muzycznym pomostem łączącym dwie odległe kultury, które odnalazły wspólny mianownik w uniwersalnym pragnieniu wolności. Jest dowodem na to, że muzyka world music potrafi przekraczać granice geograficzne i kulturowe, tworząc coś nowego i zarazem wiernego swoim źródłom. To hołd dla indywidualnego ducha i dziedzictwa, które kształtuje człowieka, sprawiając, że pomimo bólu i ograniczeń, zawsze dąży on do bycia „cłekiem wolnym i ślebodnym”.