Interpretacja U to vrijeme godišta - Kolęda chorwacka

Chorwacka kolęda „U to vrijeme godišta” (W tym czasie roku) to jeden z najstarszych i najbardziej ukochanych bożonarodzeniowych utworów w Chorwacji, szczególnie popularny w Dalmacji. Jej korzenie sięgają głęboko w historię, a wielu badaczy uważa, że stanowi ona tłumaczenie lub adaptację łacińskiej kantyleneli „In hoc anni circulo” (W tym kręgu roku) z XI wieku, powstałej w południowej Francji. Fascynujące jest to, że kolęda ta pierwotnie mogła składać się z nawet trzydziestu zwrotek, opowiadając całą historię Bożego Narodzenia, ale współczesne wersje, takie jak ta przedstawiona, są zazwyczaj skrócone do zaledwie czterech. Jest to wersja sztopkawska z 1934 roku, która stała się standardem. Co ciekawe, w jej najwcześniejszych zapisach, pochodzących z XV wieku (jak glagolicki brewiarz z Beram czy zbiór Petrisa z Krku), używano formy „Va se vrime godišća”, gdzie „se” oznaczało starodawne „to” lub „oto”, podkreślając jej wiekowość i zakorzenienie w języku starochorwackim.

Pierwsza zwrotka – „U to vrijeme godišta / Mir se svijetu naviješta / Porođenjem Djetešca / Kom' je majka djevica.” – natychmiast wprowadza nas w sedno świąt Bożego Narodzenia. To właśnie w tym „czasie roku”, czyli okresie liturgicznym, światu obwieszczany jest pokój. Ten pokój nie jest jednak efektem ludzkich działań, lecz konsekwencją „narodzin Dzieciątka”, którego matką jest „dziewica”. Słowa te podkreślają centralny dogmat chrześcijaństwa: cudowne, dziewicze poczęcie i narodziny Jezusa Chrystusa jako źródła powszechnego pokoju. Pieśń ta, jako jedna z nielicznych, była śpiewana już od XI wieku, a jej chorwacka adaptacja zachowała rytm i styl oryginału, sprawiając wrażenie, jakby od początku była stworzona w języku chorwackim.

Druga zwrotka – „Anđeli se javili / Rajsku pjesmu slagali / Slava Bogu pjevali / A mir ljud'ma prosili.” – maluje obraz biblijnej nocy, kiedy to „aniołowie objawili się” pasterzom, śpiewając „niebiańską pieśń”. To odniesienie do hymnu „Gloria in excelsis Deo” – „Chwała na wysokościach Bogu” – połączonego z błaganiem o „pokój dla ludzi” na ziemi. Anielskie chóry stają się symbolami Bożej radości z narodzin Zbawiciela i równocześnie posłańcami nadziei dla całej ludzkości. Ten motyw pasterzy i aniołów jest bardzo częsty w chorwackich kolędach, zwanych pastorałkami. W dawnych czasach kolęda ta zyskała taką popularność, że stała się nieodłącznym elementem Pasterki oraz świątecznych nabożeństw, śpiewana po czytaniu listu apostolskiego, a przed Ewangelią.

Trzecia zwrotka – „Djeva Sina rodila / Đavlu silu slomila / Svijetu Spasa podala / Nama majka postala.” – koncentruje się na roli Maryi. „Dziewica urodziła Syna”, co jest aktem nie tylko boskim, ale i zbawczym, gdyż tym samym „złamała moc diabła”. Narodziny Chrystusa są przedstawione jako zwycięstwo nad złem i grzechem. Maryja „dała światu Zbawiciela” i przez to „stała się matką dla nas” wszystkich, co podkreśla Jej uniwersalną rolę w planie zbawienia i duchowe macierzyństwo. Kolęda ta, tak głęboko zakorzeniona w chorwackiej tradycji, była zapisywana w wielu dialektach – czakawskim, kajkawskim i sztokawskim – a także w różnych pismach: łacińskim, glagolickim i cyrylicznym, co świadczy o jej niezwykłej adaptacyjności i wszechobecności.

Ostatnia zwrotka – „A mi Kristu hvalimo / S anđelima pjevamo / Radi žrtve njegove / Što je za nas započe.” – stanowi refleksję i odpowiedź wiernych na Boży dar. My, ludzie, „chwalimy Chrystusa” i „śpiewamy wraz z aniołami”, dziękując za Jego „ofiarę”. To odniesienie nie tylko do narodzin, ale już do całej misji Chrystusa, która rozpoczęła się wraz z Jego przyjściem na świat, a której kulminacją miała być Jego męka, śmierć i zmartwychwstanie. Wierni uznają tę ofiarę jako dokonaną „dla nas”, co buduje poczucie osobistego zaangażowania i wdzięczności. W niektórych regionach Chorwacji pieśń „U to vrijeme godišta” była śpiewana nie tylko w kościołach, ale także w domach, codziennie wieczorem od początku adwentu aż do Nowego Roku, co pokazuje, jak głęboko przeniknęła ona do życia religijnego i kulturalnego społeczeństwa. Jej wiekowe melodie i tekst, choć czasem dostosowywane do współczesnych realiów, wciąż niosą to samo przesłanie nadziei i radości Bożego Narodzenia.