Interpretacja Can She Excuse My Wrongs - John Dowland

Pieśń Johna Dowlanda "Can She Excuse My Wrongs" z jego zbioru First Booke of Songes or Ayres, wydanego w 1597 roku, to głęboka i przejmująca lamentacja, która idealnie wpisuje się w charakterystyczny dla kompozytora melancholijny styl. Dowland, będący jednym z najważniejszych kompozytorów i lutnistów epoki elżbietańskiej i jakubiańskiej, często eksplorował tematy nieszczęśliwej miłości, rozczarowania i wygnania, co odzwierciedla jego osobiste motto "Semper Dowland, semper dolens" (zawsze Dowland, zawsze smutny). Utwór ten, choć na pierwszy rzut oka może wydawać się kolejnym wyrazem petrarkistycznego cierpienia miłosnego, zyskuje dodatkowe warstwy znaczeniowe dzięki potencjalnemu tłu politycznemu i historycznym przypisaniom.

Tekst piosenki rozpoczyna się od serii retorycznych pytań, które natychmiast wprowadzają słuchacza w stan niepewności i goryczy. Podmiot liryczny zastanawia się, czy jego ukochana może usprawiedliwić jego "błędy" (w domyśle: jej nieuprzejmość wobec niego) płaszczem cnoty, skoro "okazuje się nieuprzejma". Obrazy "jasnych ogni, które znikają w dymie" oraz "liści, gdzie nie znajduje się owoców", to sugestywne metafory ulotności, pustki i niespełnienia w miłości, która jest jedynie pozorem. Jest to miłość, która obiecuje ciepło i życie, ale dostarcza jedynie iluzji.

Druga strofa wzmacnia to poczucie oszustwa i próżności. Podmiot liryczny ostrzega przed złudzeniami: "gdzie cienie zastępują ciała, możesz zostać oszukany, jeśli wzrok twój jest zamglony". Miłość, która jest chłodna i niewzajemna, zostaje porównana do "słów pisanych na piasku, lub do baniek, które pływają po wodzie". Są to obrazy niezwykle trafne w oddawaniu ulotności, braku substancji i niemożności utrzymania się czegoś, co z natury jest nietrwałe. To porównanie podkreśla, że miłość ukochanej jest efemeryczna i bezwartościowa.

Kolejne wersy stanowią bezpośrednie wezwanie do refleksji nad dalszym trwaniem w tym stanie. "Czy będziesz nadal tak źle traktowany, widząc, że ona nigdy cię nie naprawi?". To pytanie może być skierowane do samego siebie, do udręczonego serca, które nie potrafi zerwać z bolesnym uczuciem. Beznadziejność sytuacji jest podkreślona stwierdzeniem, że jeśli nie można "przezwyciężyć jej woli, twoja miłość na zawsze będzie bezowocna". Podmiot liryczny zdaje sobie sprawę z niemożności zmiany ukochanej i tragicznego cyklu niespełnienia.

W czwartej strofie pojawia się gorzkie pytanie o własną wartość: "Czy byłem tak podły, że nie mogłem aspirować do tych wysokich radości, które ona mi odmawia?". Wyraża się tu poczucie niesprawiedliwości i niezrozumienia. Im wyższe są te upragnione "radości", tym silniejsze jest jego "pragnienie". Jeśli odmawia mu się tak fundamentalnych pragnień, "co może zostać udzielone?". To retoryczne pytanie podważa sens dalszego oczekiwania.

Piąta strofa stanowi błaganie o sprawiedliwość i rozsądek. "Jeśli ulegnie temu, co jest rozumem, to wola rozumu jest, aby miłość była sprawiedliwa". Podmiot liryczny prosi o szczęście poprzez spełnienie jego prośby, albo o "odcięcie opóźnień, jeśli umrzeć muszę". Widać tu desperację i pragnienie definitywnego końca cierpienia, nawet jeśli miałby nim być koniec życia.

Kulminacją utworu jest ostatnia strofa, w której podmiot liryczny dochodzi do tragicznego wniosku, że "tysiąc razy lepiej umrzeć, niż żyć tak nadal dręczonym". Jest to ostateczne wyznanie miłosnego udręczenia, które stało się nieznośne. Jednakże, w tym akcie rezygnacji, pojawia się nuta poezji i sentymentalnego heroizmu: prośba do ukochanej, by pamiętała, że to on "dla niej zmarł ukontentowany". To przekorne stwierdzenie sugeruje, że śmierć z miłości, choć tragiczna, przynosi pewną formę spełnienia i ulgi od ziemskiego cierpienia.

Can She Excuse My Wrongs to utwór z First Booke of Songes or Ayres Dowlanda, wydanego w 1597 roku. Co ciekawe, melodia do tej pieśni to galliarda, taniec znany z żywiołowości i atletyczności, który był popularny na dworze Elżbiety I. Niezgodność między ponurym nastrojem tekstu a energiczną melodią galardy, z jej często nienaturalnymi akcentami słownymi, sugeruje, że tekst został dodany do istniejącej już muzyki. Dowland często nie podawał autorów tekstów do swoich pieśni, co sprawia, że autorstwo liryków do "Can She Excuse My Wrongs" jest dyskutowane.

Jednakże, najczęściej tekst przypisuje się Robertowi Devereux, 2. hrabiemu Essex, faworytowi królowej Elżbiety I. Essex, znany z burzliwych relacji z królową i swoich poetyckich zdolności, wielokrotnie popadał w niełaskę. Interpretacja pieśni w tym kontekście nabiera głębszego, politycznego znaczenia. "Wysokie radości", których mu odmawia "pani", mogą odnosić się nie tyle do miłości romantycznej, co do łask i przywilejów królewskich, a jego "wygnanie" to odsunięcie od dworu. Po egzekucji Essex za zdradę w 1601 roku, Dowland opublikował instrumentalną wersję tej samej melodii pod tytułem "The Earl of Essex his Galliard" w swoim zbiorze Lachrimae, or Seaven Teares (1604), co stanowi silny argument za tym przypisaniem.

Dowland, który sam borykał się z trudnościami w uzyskaniu stałego zatrudnienia na angielskim dworze, rozumiał położenie dworzanina. Jego utwory, w tym "Can She Excuse My Wrongs", mogły wyrażać nie tylko osobiste uczucia, ale i szeroko rozpowszechnione w kulturze elżbietańskiej motywy wygnania i politycznej alienacji. Piosenka była elastyczna wykonawczo, mogła być śpiewana przez solistę z lutnią, jako madrygał przez czteroosobowy zespół wokalny (SATB) lub przez konsort instrumentów strunowych.

Współcześnie utwór ten zyskał nowe życie dzięki wykonawcom muzyki dawnej. Do znanych nagrań należą te Alfreda Dellera i Sir Petera Pearsa. W 2006 roku piosenka trafiła na listy przebojów w wykonaniu Stinga i Edin Karamazova na albumie Songs from the Labyrinth, co świadczy o jej ponadczasowym pięknie i zdolności do rezonowania z publicznością niezależnie od epoki. Ta interpretacja Dowlanda jest świadectwem jego mistrzostwa w łączeniu przejmującej poezji z wyrafinowaną muzyką, tworząc dzieło, które wciąż porusza i skłania do refleksji nad naturą miłości, władzy i ludzkiego cierpienia.