Interpretacja Mon enfance - Jacques Brel

„Mon enfance” to jedna z najbardziej osobistych i wzruszających piosenek Jacquesa Brela, stanowiąca głębokie zanurzenie w zakamarki jego własnego dzieciństwa i dojrzewania. Utwór ten, wydany w 1967 roku na albumie „Jacques Brel 67”, ukazuje Brel jako mistrza autoironii i sentymentalnego, choć często gorzkiego, rozrachunku z przeszłością. Tekst jest jak strumień świadomości, przerywany powracającym refrenem „Mon enfance passa” (Moje dzieciństwo mijało), co podkreśla nieuchronność upływu czasu i nostalgiczną perspektywę dorosłego mężczyzny, który spogląda wstecz.

Początkowe strofy malują obraz dzieciństwa spędzonego „De grisailles en silences / De fausses révérences / En manque de batailles” – w szarościach i ciszy, fałszywych ukłonach, z brakiem bitew. To nawiązanie do surowego i starannego wychowania, jakie otrzymał młody Brel, dorastając w burżuazyjnej, flamandzkiej rodzinie w Brukseli. Sam Brel opisywał swoje dzieciństwo jako takie, w którym „prawie nic się nie działo”. Zimą schowany „au ventre / De la grande maison” (we wnętrzu wielkiego domu), latem, półnagi, lecz „tout à fait modeste” (całkowicie skromny), stawał się Indianinem. To jednak tylko dziecięca fantazja, gdyż już wtedy czuł, że „oncles repus / M’avaient volé le Far West” (syci wujowie ukradli mu Dziki Zachód). Ten motyw ukradzionego Dzikiego Zachodu symbolizuje utraconą przygodę, swobodę i marzenia, które zostały stłamszone przez konwencje i oczekiwania jego otoczenia. Wujowie, reprezentujący dorosły, konserwatywny świat, stali się dla niego uosobieniem tego, co ograniczało jego chłopięce pragnienia.

Dalej Brel opisuje kobiety w kuchniach, które „Vieillissaient en repas” (starzały się podczas posiłków), marząc o Chinach, oraz mężczyzn „au fromage / S’enveloppaient de tabac / Flamands taiseux et sages” (przy serze, otulonych tytoniem, cichych i mądrych Flamandów). Ta scena doskonale oddaje atmosferę jego rodzinnego domu – świat dorosłych, zamkniętych w swoich rutynach i milczeniu, nieświadomych wewnętrznego świata dziecka. Brel, który każdej nocy „Agenouillé pour rien / Arpégeais mon chagrin / Au pied du trop grand lit” (klęczał na nic, arpeggiował swój smutek u stóp zbyt dużego łóżka), pragnął ucieczki. Chciał wsiąść do pociągu, „Que je n’ai jamais pris” (którego nigdy nie wziął). To wyrażenie niespełnionego pragnienia, marzenia o podróży i wolności, które pozostają jedynie w sferze fantazji, jest kluczowe dla zrozumienia jego dziecięcej frustracji. Motyw podróży jako ucieczki jest zresztą często obecny w twórczości Brela.

Trzecia zwrotka wprowadza motyw służby i rodziny. Dziecko zadziwiało się, że służące „ne fussent point plantes” (nie były roślinami), co sugeruje ich bezosobowe traktowanie w jego środowisku. Zastanawiał się nad „ces ronds de famille / Flânant de mort en mort / Et que le deuil habille” (tym kręgami rodzinnymi, snującymi się od śmierci do śmierci, i które żałoba ubiera). Te „fałszywe ukłony” i „kręgi rodzinne” w żałobie to obraz monotonii, obłudy i nieustannych rytuałów, które Brel obserwował z dystansu. Czuje się częścią tego „troupeau” (stada), które uczyło go płakać, jednak z „L’œil du berger / Mais le cœur de l’agneau” (okiem pasterza, lecz sercem jagnięcia). To sprzeczność doskonale oddaje jego wewnętrzny konflikt: z jednej strony był baczny obserwatorem, zdolnym do przenikliwego spojrzenia na otaczający go świat, z drugiej – niezwykle wrażliwą, kruchą i bezbronną duszą. Biografowie Brela często podkreślają jego skomplikowaną osobowość – bycie jednocześnie naiwnym i przebiegłym, uwodzicielskim i agresywnym, skromnym i dumnym.

Następnie następuje gwałtowne pęknięcie: „Mon enfance éclata / Ce fut l’adolescence / Et le mur du silence / Un matin se brisa” (Moje dzieciństwo eksplodowało / Nadeszło dorastanie / I mur milczenia / Pewnego ranka pękł). To moment przełomu, w którym wewnętrzna cisza zostaje przerwana przez „première fleur / Et la première fille / La première gentille / Et la première peur” (pierwszy kwiat, pierwszą dziewczynę, pierwszą dobroć i pierwszy strach). Pojawiają się nowe emocje, miłość, strach, a z nimi poczucie wolności i lekkości – „Je volais je le jure / Je jure que je volais / Mon cœur ouvrait les bras / Je n’étais plus barbare” (Leciałem, przysięgam / Przysięgam, że leciałem / Moje serce otwierało ramiona / Nie byłem już barbarzyńcą). Słowo „barbarzyńca” w tym kontekście może odnosić się do stanu niewinności, nieświadomości lub braku wrażliwości, z którego się wyzwolił. Nagle odnalezioną delikatność i otwartość serca przerywa jednak brutalna rzeczywistość: „Et la guerre arriva” (I przyszła wojna). Ta krótka, ale mocna linia rzuca cień na całą opowieść, symbolizując koniec beztroski i nagłe zderzenie z brutalnością świata. Brel, urodzony w 1929 roku, przeżył II wojnę światową w okresie swojego dorastania, co z pewnością odcisnęło piętno na jego psychice i twórczości.

Ostatnie zdanie, „Et nous voilà ce soir” (I oto jesteśmy dziś wieczorem), jest klamrą spinającą całą refleksję. Jest to spojrzenie dorosłego artysty, który z perspektywy czasu analizuje swoje dzieciństwo – jego szarość, ukradzione marzenia, samotność, ale także momenty przebudzenia i utraconej niewinności w obliczu historii. Piosenka jest esencją autobiograficznej twórczości Brela, w której każda metafora i obraz znajduje swoje odzwierciedlenie w jego wspomnieniach z dzieciństwa. To nie tylko jego osobista historia, ale uniwersalna opowieść o stracie, marzeniach i nieuniknionym zderzeniu idealistycznego świata dziecka z twardą rzeczywistością.