Interpretacja Iron Man - Black Sabbath

Utwór „Iron Man” zespołu Black Sabbath, wydany w 1970 roku na albumie „Paranoid”, to bez wątpienia jeden z najbardziej rozpoznawalnych hymnów heavy metalu i kompozycja, która na zawsze zapisała się w historii ciężkiej muzyki. Jego hipnotyzujący, ciężki riff gitarowy Tony'ego Iommiego stał się symbolem całego gatunku. Co ciekawe, geneza samego tytułu była zaskakująco prosta: słysząc po raz pierwszy powolny, miażdżący riff Iommiego podczas prób, wokalista Ozzy Osbourne spontanicznie rzucił, że "brzmi jak wielki żelazny facet, który idzie". Początkowo roboczy tytuł brzmiał nawet "Iron Bloke", zanim został zmieniony na bardziej dosadne "Iron Man".

Autorem tekstu jest basista Geezer Butler, który stworzył mroczną opowieść science fiction, zupełnie niezwiązaną z komiksowym superbohaterem Marvela o tym samym imieniu. Butler podkreślał, że w tamtych czasach, w Wielkiej Brytanii, postać Iron Mana z komiksów była praktycznie nieznana, a on sam nie czytał amerykańskich komiksów w dzieciństwie. Inspiracją dla Geezera były raczej filmy grozy z wytwórni Hammer, twórczość H.G. Wellsa oraz ogólne zainteresowanie science fiction i tematyką okultystyczną.

Tekst piosenki opowiada tragiczną historię człowieka, który podróżuje w przyszłość, by poznać los ludzkości i jest świadkiem apokalipsy. W drodze powrotnej do swoich czasów, próbując ostrzec współczesnych, wpada w potężne pole magnetyczne, które przekształca go w stalowego giganta – tytułowego Iron Mana. Skamieniały, sparaliżowany i pozbawiony możliwości komunikacji, próbuje przekazać swoje ostrzeżenie, ale zostaje wyśmiany i odrzucony przez ludzi, których chciał ocalić. „Nobody wants him / He just stares at the world” – te wersy doskonale oddają poczucie izolacji i niezrozumienia, którego doświadcza bohater.

To odrzucenie i frustracja prowadzą go do aktów zemsty. Człowiek, który kiedyś działał dla dobra ludzkości, staje się jej katem, realizując w ten sposób apokalipsę, którą sam przewidział. Geezer Butler ujawnił, że w pewnym sensie utwór jest również alegorią historii Jezusa Chrystusa. Jak sam wspominał, chodziło o postać postrzeganą początkowo jako bohatera, a następnie napiętnowaną i odrzuconą. Różnica polega na tym, że Iron Man, w przeciwieństwie do Jezusa, nie wybacza swoim oprawcom, lecz wybiera zemstę.

Proces nagrywania „Iron Mana” nie był pozbawiony wyzwań. Perkusista Bill Ward wspominał, że ówczesne mikrofony miały trudności z uchwyceniem głębi i mocy jego bębnów. Intrygujący, zniekształcony głos Osbourne'a w intro, wypowiadający słowa „I am Iron Man”, przez lata budził spekulacje. Krążyły plotki, że użyto zaawansowanego modulera, podobnego do tego, którym tworzono głosy Daleków w „Doctor Who”. Jednak według Butlera, rzeczywistość była znacznie bardziej low-tech: Ozzy po prostu śpiewał przez... oscylujący wiatrak elektryczny.

„Iron Man” to nie tylko arcydzieło muzyczne, ale także utwór o ogromnym znaczeniu kulturowym. Przez dekady był nieodłącznym punktem koncertów Black Sabbath i solowych występów Ozzy'ego Osbourne'a. Został wielokrotnie coverowany przez takie zespoły jak Metallica czy Megadeth, a magazyny „Rolling Stone” i VH1 umieściły go w swoich rankingach najlepszych piosenek wszech czasów i największych utworów metalowych. W 2000 roku, niemal trzy dekady po premierze, utwór został nagrodzony statuetką Grammy w kategorii Best Metal Performance za jego wersję z albumu „Reunion”. Mimo że pierwotnie nie miał nic wspólnego z komiksowym bohaterem, zyskał drugie życie w popkulturze, gdy wykorzystano go w napisach końcowych filmu „Iron Man” z 2008 roku z Robertem Downeyem Jr. w roli głównej. Co więcej, w filmie „The Avengers” (2012) Tony Stark nosił koszulkę Black Sabbath, co stanowiło symboliczny ukłon w stronę zespołu. Istnieją nawet współczesne teorie fanowskie, które doszukują się w tekście piosenki proroctwa dotyczącego filmowego Tony'ego Starka i jego ewentualnej przemiany w złoczyńcę, choć są to raczej interpretacje "po fakcie" niż zamierzone przewidywania. Dziś „Iron Man” jest hymnem, który wciąż inspiruje, przeraża i zachwyca, niezależnie od tego, czy słucha się go na winylu, czy w kinie. Jak powiedział perkusista Bill Ward, utwór „już nie należy tylko do zespołu, ale do całej kultury”.