Interpretacja Byłaś serca biciem - Andrzej Zaucha

Piosenka Andrzeja Zauchy „Byłaś serca biciem” z 1988 roku to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i wzruszających utworów w dorobku artysty, który stał się klasykiem polskiej muzyki pop. Jej kompozytorem i aranżerem jest Jerzy Dobrzyński, natomiast słowa napisał Zbigniew Książek. Powstanie utworu ma swoją ciekawą historię: Jerzy Dobrzyński, zainspirowany twórczością Steviego Wondera, stworzył melodię i, wierząc, że tylko Andrzej Zaucha potrafi stworzyć odpowiedni klimat, zostawił materiał na portierni Teatru Stu w Krakowie z prośbą o przesłuchanie i ocenę. Zaucha, choć znali się już z nagrań w tym teatrze, nie był jeszcze na stopie koleżeńskiej z Dobrzyńskim. Ostatecznie wokalista przyjął propozycję, a nagranie partii wokalnej odbyło się bardzo szybko, podobno już w pierwszym podejściu, ponieważ artysta śpieszył się na próbę w teatrze. Piosenka znalazła się na albumie wydanym już po śmierci Andrzeja Zauchy, w 1992 roku.

Tekst utworu to głęboka, emocjonalna opowieść o miłości, tęsknocie i poczuciu straty, osadzona w niezwykłej, niemal surrealistycznej atmosferze. Już pierwszy wers, „Byłaś serca biciem, Wiosną, zimą, życiem. Marzeń moich echem, Winem, wiatrem, śmiechem”, wprowadza słuchacza w świat absolutnego oddania i zespolenia z ukochaną osobą. Podkreśla on fundamentalne znaczenie tej miłości, która była źródłem istnienia, radości i sensu życia, obejmując wszystkie pory roku i stany emocjonalne. To wyznanie jest hołdem dla kogoś, kto wypełniał każdą przestrzeń i każdy moment w życiu podmiotu lirycznego.

Jednak nastrój szybko ewoluuje, stając się znacznie bardziej melancholijny w kolejnych strofach. „Ostatnio słońca mniej, ostatnio noce bardziej ciemne, Już nawet księżyc drań o Tobie nie chce gadać ze mną” – te słowa malują obraz pustki i osamotnienia. Świat po odejściu ukochanej osoby traci barwy, staje się ponury i niechętny do dzielenia wspomnień. Obraz „W kieszeni grosze dwa, w kieszeni na dwa szczęścia grosze, W tym jednak losu żart, że ja obydwa grosze noszę!” to przejmująca metafora utraconego szczęścia. Dwa grosze, symbolizujące potencjalne szczęście dla dwojga, teraz leżą bezużytecznie w kieszeni samotnego mężczyzny, co uwypukla ironię losu i bezsensowność posiadania czegoś, czego nie można już z nikim dzielić.

Elementy miejskiego krajobrazu, takie jak tramwaje, zyskują w tekście niemal magiczne, obsesyjne znaczenie. „Ostatnio w mieście mym, tramwaje po północy błądzą, Rozkładem nocnych tras, piekielne jakieś moce rządzą. Nie wiedzieć czemu, wciąż rozkłady jazdy nam zmieniają, Że prawie każdy tramwaj, pod Twym oknem nocą staje” to fragment, który budzi wiele interpretacji. Można go odczytywać jako desperackie, niemal natrętne poszukiwanie ukochanej, gdzie każdy tramwaj staje się narzędziem nadziei, że może zawiezie go w miejsce, gdzie ją odnajdzie. Zmiana rozkładów, pozornie przypadkowa, zdaje się być kierowana przez „piekielne moce”, co wzmacnia poczucie bezsilności i fatum. Niektórzy dopatrują się w tym fragmencie ukrytej satyry politycznej, odnoszącej się do ówczesnej krakowskiej działaczki partyjnej, Marianny Jabłonowskiej, oskarżanej o wykorzystywanie wpływów do manipulowania trasami nocnych tramwajów. Andrzej Zaucha, znany z zamiłowania do nocnego życia Krakowa, mógłby być bliski temu tematowi. Bez względu na to, czy jest to metafora, czy społeczny komentarz, motyw tramwajów podkreśla ciągłe dążenie i niemożność ucieczki od myśli o ukochanej.

W końcowej części tekstu pojawia się tajemnicza postać: „Ktoś pytał: jak się masz, jak się czujesz? Ktoś, z kim rok w wojnę grasz - wyczekuje. Ktoś, kto nocami, ulicami, tramwajami, Pod Twe okno mknie, gdzie spotyka mnie”. Ten „ktoś” może symbolizować rywala, osobę, z którą podmiot liryczny prowadzi symboliczną „wojnę” o względy ukochanej, lub po prostu innego zalotnika. Możliwe, że to także personifikacja wspomnień, niepokoju, a nawet samej ukochanej, która wciąż krąży w myślach bohatera. Nocne spotkania pod oknem dawnej miłości sugerują nierozwiązaną sytuację, trudność w pogodzeniu się z rozstaniem lub utratą.

Utwór „Byłaś serca biciem” jest niezwykłym przykładem, jak Andrzej Zaucha potrafił nadać emocjonalną głębię prostym melodiom i tekstom. Mimo że w 1988 roku na Festiwalu w Opolu piosenka otrzymała jedynie wyróżnienie, przegrywając z „Naszym Disneylandem” Papa Dance, jej wykonanie przez Zauchę uznaje się za wzorcowe. Ewa Bem wspominała, że Andrzej Zaucha zaśpiewał ten utwór prosto i bezpretensjonalnie, nie starając się wyciskać łez ani tworzyć dramatu, co pokazało go jako „100% mężczyznę”, który nie emanuje przesadnymi emocjami. Ta autentyczność i mistrzostwo wykonania sprawiły, że piosenka na trwałe wpisała się w kanon polskiej muzyki i do dziś cieszy się ogromną popularnością. Tragiczna śmierć Andrzeja Zauchy w 1991 roku, która zakończyła życie artysty i jego kochanki, Zuzanny Leśniak, dodatkowo nadała wielu jego utworom, w tym „Byłaś serca biciem”, głębszy, pośmiertny wymiar nostalgii i straty, czyniąc je jeszcze bardziej wzruszającymi w kontekście jego osobistej historii. Piosenka, pełna subtelności i osobistego dramatyzmu, to hołd dla miłości, która, nawet po zakończeniu, pozostaje biciem serca.