Interpretacja Oda do radości - Hymn UE

„Oda do radości”, choć potocznie przypisywana jako utwór „Hymnu UE”, w rzeczywistości ma znacznie głębsze i starsze korzenie, będąc poematem autorstwa niemieckiego poety i filozofa Friedricha Schillera, napisanym w listopadzie 1785 roku i ogłoszonym drukiem w 1786 roku. Jego ostateczna wersja pochodzi z 1803 roku. Do tego tekstu, w latach 1817-1823, muzykę stworzył Ludwig van Beethoven, włączając ją jako finałową kantatę swojej monumentalnej IX Symfonii d-moll op. 125, ukończonej w 1824 roku. Beethoven, który w czasie tworzenia dzieła zmagał się z utratą słuchu, dążył do stworzenia utworu, który "oświeci ludzkość i ożywi wartości nadziei, wolności i pokoju".

Tekst „Ody do radości” jest hymnem na cześć braterstwa i jedności, wyrażającym idealistyczną wizję zjednoczenia całej ludzkości. Już pierwsza zwrotka ustanawia uroczysty ton, wzywając radość jako „iskrę bogów, kwiecie Elizejskich pól”. To podniesienie radości do rangi boskiej iskry i ukazanie jej jako świętej siły, do której „staje nasz natchniony chór”, od razu nadaje utworowi wymiar duchowy i uniwersalny. Radość jawi się tu nie tylko jako emocja, ale jako siła zdolna do przemiany świata.

Kluczowe przesłanie utworu wybrzmiewa w drugiej strofie: „Jasność twoja wszystko zaćmi, złączy, co rozdzielił los, Wszyscy ludzie będą braćmi tam, gdzie twój przemówi głos”. To kwintesencja idei braterstwa i solidarności, która stała się tak istotna dla Europy po tragicznych doświadczeniach wojen światowych. Utwór proklamuje nadejście epoki, w której nierówności społeczne tracą znaczenie, a miłość i radość stają się fundamentem nowego świata, wolnego od zła i ucisku.

Kolejne zwrotki wzmacniają te motywy. Wizerunek „wielkiego słońca” biegnącego po świecie i „sypiącego złote skry” symbolizuje zwycięstwo i heroiczne dążenie do radości, zachęcając każdego do podążania tą ścieżką. Radość jest ukazana jako wszechobecna siła życiodajna, przenikająca każdą sferę istnienia: „Radość tryska z piersi ziemi, radość pije cały świat”. Jest w sercu człowieka, w naturze („w zbożu”), w ludzkich interakcjach („w splocie ludzkich rąk”), a nawet w najmniejszym stworzeniu („z niej najlichszy robak czerpie”), obejmując jednocześnie „najwyższy nieba krąg”. To podkreśla jej uniwersalność i dostępność dla wszystkich, niezależnie od statusu czy pochodzenia.

Ostatnia strofa to wezwanie do działania i nadzieja: „Wstańcie, ludzie, wstańcie wszędzie, Ja nowinę niosę wam: Na gwiaździstym firmamencie bliska radość błyszczy nam”. Jest to obietnica, że radość, a wraz z nią miłość i lepsza przyszłość, są w zasięgu ręki, gotowe, by rozjaśnić ludzkie życie. Podmiot liryczny, początkowo reprezentujący zbiorowość, w tym fragmencie przemawia już w imieniu własnym, niosąc osobistą nowinę nadziei.

Niezwykłość „Ody do radości” polega na tym, że stała się ona hymnem europejskim, najpierw Rady Europy w 1972 roku, a następnie, w 1985 roku, oficjalnym hymnem Unii Europejskiej. Co ciekawe, Unia Europejska przyjęła jedynie instrumentalną wersję utworu, bez słów. Decyzja ta miała na celu uniknięcie problemów związanych z wyborem języka w wielojęzycznej wspólnocie, a także podkreślenie uniwersalnego przesłania muzyki, które jest zrozumiałe dla każdego, niezależnie od języka. Instrumentalna aranżacja, używana do dziś, została stworzona przez Herberta von Karajana na orkiestrę symfoniczną, fortepian i instrumenty dęte.

Hymn Europy nie ma zastępować hymnów narodowych, ale ma „uczcić wspólne wartości” i symbolizować „europejskie ideały wolności, pokoju i solidarności”. Jego melodia, choć pozbawiona słów, „brzmi podniośle i jednocześnie optymistycznie”, „napawa dumą i nadzieją”. Jest odtwarzany podczas oficjalnych uroczystości unijnych, w tym corocznie 9 maja, w Dzień Europy.

Warto wspomnieć, że „Oda do radości” miała również inne, choć krótkotrwałe, adaptacje. Na początku lat 50. XX wieku próbowano ją ustanowić hymnem Niemiec, a w latach 1974-1980 instrumentalny fragment symfonii Beethovena był hymnem Rodezji. Mimo to, to właśnie w kontekście idei zjednoczonej Europy dzieło to zyskało swoje najtrwalsze i najbardziej rozpoznawalne znaczenie. Rękopis wiersza Schillera został sprzedany w 2011 roku za pół miliona franków szwajcarskich, co świadczy o jego niezmiennej wartości kulturowej.

„Oda do radości” to więc nie tylko utwór muzyczny czy poetycki; to symbol – manifest nadziei, braterstwa i dążenia do jedności, który przekracza granice językowe i kulturowe, przypominając o fundamentalnych wartościach, które mogą zjednoczyć ludzi na całym świecie. Jak ujął to Beethoven, jego muzyka miała dotrzeć „do niebios i serc wszystkich ludzi”, stając się „wewnętrzną latarnią morską”.