Interpretacja Freiheit - Marius Müller-Westernhagen

Piosenka "Freiheit" ("Wolność") Mariusa Müllera-Westernhagena to utwór, który zyskał status ikonicznej hymnu, choć jego oryginalne przesłanie i intencje autora są znacznie bardziej złożone i często ironiczne, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Ballada rockowa "Freiheit" została wydana po raz pierwszy 25 września 1987 roku na jego jedenastym albumie studyjnym "Westernhagen". Niewiele ponad dwa lata później, 18 września 1990 roku, zaledwie dwa tygodnie przed zjednoczeniem Niemiec, utwór został ponownie wydany jako singiel, tym razem w wersji koncertowej z albumu "Live". To właśnie ta wersja, z nagrania koncertu w dortmundzkiej Westfalenhalle z 20 grudnia 1989 roku, charakteryzująca się głośnym śpiewem publiczności, stała się symbolem i hymnem wyzwolenia spod dyktatury NRD oraz zjednoczenia Niemiec.

Co ciekawe, sam Marius Müller-Westernhagen wielokrotnie podkreślał, że pisząc ten tekst, nie miał na myśli upadku muru berlińskiego ani zjednoczenia Niemiec. W wywiadzie dla "Der Spiegel" w 2016 roku stwierdził, że pogodził się z istnieniem dwóch państw niemieckich i nie wierzył wówczas w taką zmianę. Dla niego ten utwór był dowodem na to, że „artystyczne produkty mogą wieść własne życie”, a jeśli „posłużył ludziom jako źródło siły i nadziei, to jest to szczęśliwy zbieg okoliczności, z którego oczywiście bardzo się cieszę”. Artysta, unikał przez wiele lat wykonywania tej piosenki na uroczystościach zjednoczeniowych, aby zapobiec jej politycznemu zawłaszczaniu. Dopiero na koncercie MTV Unplugged w 2016 roku ponownie zagrał "Freiheit", zaznaczając, że utwór pozostaje aktualny w obliczu obecnej sytuacji politycznej na świecie. W 2023 roku, podczas programu "maischberger", wspominał, że w obliczu wojny w Ukrainie zagrał ten utwór na koncercie, aby dodać ludziom otuchy.

Tekst piosenki rozpoczyna się od obrazu pozornej radości i celebrowania: „Die Vertraege sind gemacht / Und es wurde viel gelacht / Und was Suesses zum Dessert / Freiheit, Freiheit”. Sceneria jest niemal cyniczna – umowy są podpisane, panuje ogólna wesołość, słodki deser wieńczy dzieło. Wolność jest tu prezentowana niemalże jako produkt, coś, co można "załatwić" i celebrować powierzchownie. Wzmocnieniem tej atmosfery jest kolejny fragment: „Die Kapelle, rum-ta-ta / Und der Papst war auch schon da / Und mein Nachbar vorneweg”. Obecność orkiestry, papieża i zwykłego sąsiada na pierwszym planie sugeruje wielkie, publiczne widowisko, w którym wszyscy uczestniczą, ale którego sens jest płytki.

Kluczowe dla interpretacji staje się jednak przejście do refrenu: „Freiheit, Freiheit, / Ist die einzige, die fehlt”. To zdanie brutalnie zderza radosną fasadę z gorzką rzeczywistością. Mimo wszelkich pozorów i hucznych obchodów, prawdziwa wolność jest nieobecna. Ten paradoks stanowi serce utworu, wskazując na rozczarowanie lub głęboką ironię wobec sposobu, w jaki społeczeństwo podchodzi do idei wolności.

Kolejna zwrotka oferuje pesymistyczną refleksję nad naturą ludzką: „Der Mensch ist leider nicht naiv. / Der Mensch ist leider primitiv”. Te mocne słowa sugerują, że człowiek, choć nie naiwny, jest niestety prymitywny, skłonny do instynktownych i egoistycznych zachowań. To właśnie ta cecha, według autora, może być przyczyną, dla której wolność „Wurde wieder abbestellt” – została anulowana, odwołana, niczym niechciane zamówienie. To bardzo gorzki obraz wolności, która została być może krótko doświadczona, ale potem odebrana lub odrzucona z powodu ludzkich wad, ignorancji czy politycznych machinacji. Müller-Westernhagen w wywiadzie z 2022 roku posunął się nawet do stwierdzenia, że „Freiheit jest iluzją”.

Apel w końcowej części piosenki jest zarazem pełen rozpaczy i wyzwania: „Alle, die von Freiheit traeumen, / Sollen's Feiern nicht versaeumen, / sollen tanzen auch auf Graebern”. To wezwanie do tych, którzy marzą o wolności, by nie zaprzestawali celebrowania, by tańczyli nawet na grobach – co może być interpretowane jako hołd dla tych, którzy walczyli i zginęli za wolność, lub jako akt buntu i celebracji życia pomimo ucisku i straty. Inspiracją dla tego fragmentu było cytat z francuskiego historyka F.A. Migneta, który stwierdził, że „nasi wnukowie będą tańczyć na naszych grobach”, co Westernhagen odnalazł podczas wycieczki po Paryżu. Tańczyć na grobach to w kontekście utworu oznacza celebrowanie nawet w obliczu najgłębszych strat i historycznych ran, nie pozwalając, aby marzenie o wolności zginęło.

Ostatnie linijki: „Freiheit, Freiheit, / Ist das einzige, was zaehlt” stanowią mocne podsumowanie. Przechodzi się od lamentu nad jej brakiem ("ist die einzige, die fehlt") do deklaracji jej niekwestionowanej wartości. To ostateczna konstatacja, że wolność jest najważniejszą wartością, nawet jeśli w danym momencie jest nieuchwytna. W ten sposób utwór staje się nie tylko krytyką pozorowanej wolności, ale także przypomnieniem o jej fundamentalnym znaczeniu i wezwaniem do nieustającej walki o nią, nawet w obliczu cynizmu i ludzkich słabości.

Charakterystyczna dla utworu jest jego stylistyczna prostota: krótkie zdania, chwytliwe powtórzenia refrenu, paralelne konstrukcje i elementy dźwiękonaśladowcze ("rum-ta-ta") sprawiają, że tekst jest łatwy do zapamiętania i skandowania, co przyczyniło się do jego popularności jako hymnu. "Freiheit" jest zatem przykładem, jak dzieło sztuki może zostać zinterpretowane w szerszym kontekście historycznym i społecznym, zyskując znaczenia, których twórca początkowo nie zakładał, stając się uniwersalnym symbolem tęsknoty za wolnością w różnych epokach i okolicznościach. W ostatnich latach piosenka była również instrumentalizowana przez demonstrantów "Querdenker" podczas pandemii COVID-19, co pokazuje, jak elastycznie można interpretować jej przesłanie w różnych kontekstach społecznych i politycznych.