Interpretacja Hej, radością oczy błysną - Kabaret Olgi Lipińskiej

Piosenka "Hej, radością oczy błysną" w wykonaniu Kabaretu Olgi Lipińskiej jest przykładem mistrzowskiej satyry, która czerpie z głęboko zakorzenionych w polskiej kulturze motywów, by na ich tle ukazać absurdy współczesności. Co ciekawe, tekst utworu nie jest oryginalnym dziełem Kabaretu, lecz wierszem autorstwa samego Adama Mickiewicza, jednego z najważniejszych polskich poetów romantycznych. Utwór ten, znany również pod incipitem, powstał w młodzieńczym okresie twórczości Mickiewicza, na okoliczność imienin Franciszka Malewskiego, członka Towarzystwa Filomatów. Jest to typowy dla wczesnego Mickiewicza wiersz filomacki, charakteryzujący się dydaktycznym przesłaniem i rytmiką sprzyjającą głośnemu recytowaniu podczas spotkań grupy. Główne idee w nim zawarte to ojczyzna, nauka, cnota, męstwo, praca i zgoda – wartości, które miały budować silne i moralne społeczeństwo.

Jednakże w interpretacji Kabaretu Olgi Lipińskiej pierwotne, podniosłe znaczenie utworu ulega transformacji. Rozpoczynająca piosenkę angielska wstawka: „Come on, everybody! Clap your hands! This is the old polish song by Adam Mickiewicz! Welcome in Poland! This is a haunting country! We love you! One, two, three!” od razu sygnalizuje ironiczny ton. Ta nieco chaotyczna, obcojęzyczna zapowiedź, pełna egzaltacji i uproszczeń, stanowi zderzenie patosu z kabaretową dezynwolturą, wprowadzając element dystansu i humoru. To właśnie w tym kontraście, między wzniosłym tekstem Mickiewicza a współczesną, często gorzką rzeczywistością, leży sedno satyry Lipińskiej.

Kabaret Olgi Lipińskiej, emitowany w latach 1990-2005, słynął z przenikliwego komentarza do przemian społecznych i politycznych w Polsce po 1989 roku. Wykorzystując dorobek polskiej literatury, w tym wiersze Gałczyńskiego czy Mickiewicza, Lipińska tworzyła utwory, które łączyły humor z głęboką refleksją nad mentalnością Polaków w trudnych czasach transformacji. W przypadku "Hej, radością oczy błysną", powtarzane frazy "Ojczyzna, nauka, cnota" oraz "Męstwo, praca, zgoda" stają się niemalże mantrą, która w ustach kabaretowych postaci może brzmieć zarówno jak szczere wyznanie ideałów, jak i pusta deklaracja, pozbawiona realnego pokrycia w działaniu. Wielokrotne powtórzenia tych haseł, często w tle dynamicznej, niemal propagandowej oprawy muzycznej, wzmacniają wrażenie ich mechanicznego powtarzania, bez głębszego zrozumienia.

Utwór zyskuje na znaczeniu, gdy weźmiemy pod uwagę kontekst historyczny kabaretu, który w zawoalowany sposób komentował rzeczywistość, nawet w czasach PRL, a później transformacji. Recytowany wiersz Mickiewicza, pierwotnie nawołujący do jedności, braterstwa i pielęgnowania wartości, w wykonaniu Kabaretu Olgi Lipińskiej nabiera cech gorzkiego bilansu. Słowa o "pochlebstwie, chytrości i zbytkach", które należy "przed progiem miotać", w zderzeniu z rzeczywistością polityczną i społeczną, mogły wskazywać na niekonsekwencję, hipokryzję lub po prostu trudności w realizacji tych szczytnych ideałów. Finałowe "Zgoda! I Bóg wtedy rękę poda!" może być odczytywane jako wyraz nadziei, ale także jako naiwny postulat w obliczu głębokich podziałów.

Piosenka ta jest doskonałym przykładem, jak Kabaret Olgi Lipińskiej potrafił reinterpretować klasykę, nadając jej nowe, aktualne znaczenia. Poprzez zderzenie młodzieńczego, idealistycznego zapału Mickiewicza z kabaretową formułą, utwór staje się lustrem, w którym odbijają się zarówno nasze narodowe ambicje, jak i niedoskonałości. To połączenie patosu z ironią sprawia, że piosenka pozostaje w pamięci, zmuszając do refleksji nad tym, na ile wartości propagowane przez Mickiewicza są wciąż żywe i realizowane w polskim społeczeństwie.