Interpretacja Баю-баюшки-баю (Bayu-bayushki-bayu) - Russian Lullaby

Interpretacja tekstu piosenki "Баю-баюшки-баю" to podróż w głąb rosyjskiej kultury ludowej, gdzie kołysanki, choć mają na celu uspokojenie i uśpienie dziecka, często niosą ze sobą mroczniejsze ostrzeżenia i pierwotne lęki. Ta konkretna kołysanka, której polski odpowiednik to "A-a-a, kotki dwa", jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych w Rosji i stanowi fascynujący przykład tego, jak folklor łączy troskę z elementami grozy.

Na pierwszy rzut oka, "Баю-баюшки-баю" to prosta melodia, śpiewana przez matkę (lub opiekunkę) dziecku, aby pomóc mu zasnąć. Jednak jej tekst zaskakuje współczesnych słuchaczy, wprowadzając postać "seryjnego wilczka" (серенький волчок) – małego, szarego wilka, który ma porwać dziecko, jeśli to nie będzie spało "na brzegu" łóżka. Ten wilk ma "chwycić za bok" (ухватит за бочок) i "zawlec do lasu" (потащит во лесок), pod krzak wierzby, maliny lub osiki. To obrazowanie, choć dla nas niepokojące, w tradycji rosyjskiej miało swoje głębokie uzasadnienie.

Funkcja ochronna kołysanki jest tutaj kluczowa. W dawnych wierzeniach dziecko postrzegane było jako istota na progu dwóch światów, szczególnie podatna na niebezpieczeństwa i wpływ złych duchów. Słowa kołysanki pełniły rolę rytuału ochronnego, mającego na celu odparcie wszelkich zagrożeń, które mogłyby zaszkodzić niemowlęciu. Wilczek, choć groźny, był postacią o specjalnej, "dziecięcej" naturze w kontekście tego ochronnego rytuału. Niektóre źródła interpretują obecność wilka jako przestrogę przed rzeczywistymi niebezpieczeństwami, zwłaszcza w wiejskich rejonach Rosji, gdzie głodne wilki mogły zbliżać się do domostw w poszukiwaniu jedzenia, stanowiąc realne zagrożenie dla ludzi i zwierząt. Takie "straszenie" miało uczyć dzieci posłuszeństwa i dbałości o własne bezpieczeństwo, np. żeby nie leżały zbyt blisko krawędzi łóżka, skąd mogłyby spaść.

Istnieje wiele wariantów tej kołysanki, co jest typowe dla pieśni ludowych, których wiek jest trudny do określenia. W jednej z wersji wilk porywa dziecko pod krzak malinowy, a malinka spada prosto w usta Katenki (zdrobnienie od Katarzyny), co może symbolizować nagrodę za posłuszeństwo lub po prostu łagodzić wydźwięk strasznej historii. W innym fragmencie, wilk prowadzi dziecko do babci, która piecze kałacziki (tradycyjne rosyjskie pieczywo) i rozdaje je dzieciom, a Waniuszy (zdrobnienie od Iwana) daje je za darmo. To złagodzenie grozy wilka poprzez wprowadzenie postaci troskliwej babci i smacznych wypieków jest również częstym zabiegiem w folklorze. Z jednej strony mamy pierwotny lęk przed dziką naturą, z drugiej strony pocieszenie i obietnicę bezpieczeństwa. To swego rodzaju balansowanie między strachem a poczuciem bezpieczeństwa, co jest charakterystyczne dla wielu kołysanek na świecie.

Rosyjskie kołysanki, w tym "Баю-баюшки-баю", pełnią nie tylko funkcję usypiającą, ale także prognostyczną i epistemologiczną. Przedstawiają one dziecku świat, dzieląc go na "swoje" i "obce", bliskich i dalekich, życie i śmierć. Motywy snu, wzrostu i przyszłego sukcesu przeplatają się z elementami ochronnymi. Pomimo ponurych elementów, kołysanki te były śpiewane z głęboką miłością matczyną, mając na celu stworzenie bezpiecznej i spokojnej atmosfery, wzmacniając więź psychologiczną między matką a dzieckiem. Głos matki jest tu najważniejszy, tworząc "pole emocjonalne, stanowiące podstawę poczucia bezpieczeństwa".

Współcześni artyści często reinterpretują tę tradycyjną kołysankę. Na przykład, kompozytorka Nina C. Young stworzyła w 2011 roku utwór elektroakustyczny zatytułowany "Bayu-bayu", będący częścią jej serii "Nocturnes", który eksploruje zarówno spokojne, jak i "pokręcone, fantasmagoryczne" myśli związane z nocą. Young cytuje melodię kołysanki, badając "stan snu niespokojnego", a jej praca była inspirowana rosyjskim filmem animowanym "Skazka skazok" (Bajka bajek) Jurija Norsztejna. To pokazuje, jak klasyczna kołysanka, choć zakorzeniona w dawnych wierzeniach, nadal inspiruje do twórczych poszukiwań i refleksji nad ciemniejszymi stronami ludzkiej psychiki i doświadczenia snu.

Co ciekawe, zjawisko "strasznych" kołysanek nie jest unikalne dla Rosji. Wiele kultur na świecie posiada kołysanki z mrocznymi tekstami, które grożą dziecku różnymi potworami, wróżkami czy innymi niebezpieczeństwami, jeśli nie zaśnie. Badacze uważają, że takie teksty mogły służyć jako sposób na radzenie sobie z lękami rodziców związanymi ze stratą dziecka, a także jako metoda na uspokojenie niespokojnego malucha poprzez odwrócenie jego uwagi. W przypadku "Баю-баюшки-баю", wilk staje się więc archetypem zagrożenia, ale jednocześnie magicznie oddala to zagrożenie, zamykając je w przestrzeni pieśni, chroniąc tym samym śpiące dziecko w rzeczywistości.

Podsumowując, "Баю-баюшки-баю" to znacznie więcej niż tylko prosta melodia do snu. To warstwowy tekst przesiąknięty folklorem, odzwierciedlający dawne wierzenia, lęki i pragnienia rodziców. Zawiera w sobie zarówno łagodność i obietnicę bezpieczeństwa, jak i pierwotny strach przed nieznanym, osadzony w krajobrazie dzikiej Rosji. Poprzez swoją długą historię i liczne warianty, kołysanka ta udowadnia uniwersalność ludzkich emocji i potrzeb, a także trwałą siłę opowieści w kształtowaniu kultury i wychowaniu najmłodszych.