Interpretacja Wiatraki obracają skrzydła - Made in Poland

Tekst piosenki „Wiatraki obracają skrzydła” autorstwa zespołu Made in Poland stanowi głębokie, melancholijne i przesycone historycznym kontekstem rozważanie na temat rzeczywistości, tożsamości narodowej i politycznej propagandy. Zespół Made in Poland, powstały w Krakowie w 1984 roku na zgliszczach punkowej formacji Ekshumacja, szybko stał się jednym ze sztandarowych przedstawicieli polskiej cold wave i new wave, a jego twórczość porównywana była do dokonań Joy Division czy The Cure. Ich muzyka charakteryzowała się chłodnym, posępnym brzmieniem, a teksty zyskały uznanie za swój uniwersalizm i humanizm. To tło jest kluczowe dla zrozumienia wymowy utworu.

Centralnym motywem utworu jest powtarzające się, niemal mantryczne pytanie: „Wiatraki, wiatraki obracają skrzydła / Powiedz, dlaczego rzeczywistość jest inna?”. Obraz wiatraków, obracających skrzydła w nieustannym, cyklicznym ruchu, może symbolizować niezmienny bieg czasu, pozorną stabilność, a jednocześnie bezcelowość lub iluzoryczność działań. Wiatraki, będąc konstrukcjami o ustalonej funkcji, niezależnie od tego, czy faktycznie mielą ziarno, czy jedynie kręcą się na wietrze, stają się tu metaforą nieustannie powracających problemów, ideologii, czy systemów, które wydają się niezmienne w swoim działaniu, choć ich sens i wpływ na rzeczywistość podlegają ciągłej rekonfrontacji. Pytanie „dlaczego rzeczywistość jest inna?” to lament, wyraz głębokiego rozczarowania i niezgody na dysonans między tym, co się widzi, słyszy i głosi, a tym, co faktycznie się dzieje i jak ludzie to odczuwają. Jest to egzystencjalne zapytanie o autentyczność otaczającego świata, o źródło fałszu i rozbieżności.

Kluczem do pełnej interpretacji utworu są fragmenty przemówienia Władysława Gomułki z 19 marca 1968 roku, które stanowią intro i interludium piosenki: „(Nikt nikomu nie jest w stanie narzucić poczucia narodowości) / (Afirmacja narodowa staje się rzeczą...)*”. Przemówienie Gomułki, ówczesnego I sekretarza KC PZPR, wygłoszone w Sali Kongresowej, było punktem kulminacyjnym tzw. wydarzeń marcowych – politycznego kryzysu połączonego z brutalną kampanią antysemicką i antyinteligencką. Gomułka, w swoim dwugodzinnym wystąpieniu, zaatakował „syjonistów” i intelektualistów, nazywając protestujących studentów „mącicielami porządku społecznego”. Jego słowa, choć pozornie broniące swobody jednostki w kwestii tożsamości, w rzeczywistości były wypowiadane w kontekście wymuszania określonej ideologii i „właściwej” afirmacji narodowej, zgodnej z partyjną linią.

Użycie tych cytatów przez Made in Poland jest aktem głębokiej ironii. Słowa „Nikt nikomu nie jest w stanie narzucić poczucia narodowości” brzmią niezwykle przewrotnie, biorąc pod uwagę to, że całe wydarzenia marcowe polegały właśnie na próbie narzucenia – a raczej zdefiniowania i narzucenia – jedynej słusznej „polskości”, połączonej z czystkami i wygnaniem tysięcy obywateli pochodzenia żydowskiego. Brak dokończenia frazy „Afirmacja narodowa staje się rzeczą...” celowo pozostawia słuchacza z pytaniem o to, jaką rzeczą stała się ta afirmacja w tamtym czasie – z pewnością nie spontanicznym, wolnym wyrazem tożsamości, lecz narzędziem politycznej manipulacji i represji.

W ten sposób refren „Powiedz, dlaczego rzeczywistość jest inna?” nabiera nowego, potężnego znaczenia. Rzeczywistość, którą opisywał Gomułka w swoim propagandowym przemówieniu, była drastycznie różna od rzeczywistości, z jaką mierzyła się polska inteligencja, studenci i obywatele pochodzenia żydowskiego. Zespół Made in Poland, tworząc w latach 80. w realiach schyłkowego komunizmu, odwoływał się do wydarzeń z 1968 roku jako do uniwersalnego symbolu politycznej hipokryzji, rozdźwięku między oficjalnym dyskursem a życiem ludzi, oraz trwałego problemu narzucania ideologii pod płaszczykiem narodowej spójności. Piosenka staje się więc zarówno protestem przeciwko manipulacji historią i tożsamością, jak i nostalgicznym westchnieniem nad niezmienną ludzką tendencją do powtarzania błędów, gdzie wiatraki obracają skrzydła, a stare slogany wciąż rezonują, podczas gdy rzeczywistość uparcie pozostaje „inna” od tej wyobrażonej czy narzucanej przez władzę. Utwór „Wiatraki obracają skrzydła” ukazał się na minialbumie „Enjoy the Solitude” w 2011 lub 2012 roku, co świadczy o tym, że jego przesłanie o wciąż aktualnym zderzeniu wyidealizowanej wizji z brutalną prawdą wciąż pozostaje rezonujące.